ఈ శతక కారుడు చెప్పిన కొన్ని నీతులను కాలానికనుగుణంగా మార్చుకోవాలి. 3వ శతాబ్దిలో వుండే రాజులు ఈ 21 వ శతాబ్దిలో కానరారు. కాని ఎంత ప్రజా స్వామ్యంలోనైనా ఏలికలకు కొన్నైనా మంచిగుణములు వుంటే దేశం బాగువడుతుంది. ఇప్పటి కాలమాన పరిస్థితులు , సాంఘీ ఔనత్య ధృష్ట్యా 'వరిపంటలేని వూరు' అప్పిచ్చు వాడు, వైద్యుడు మొదలగు పద్యముల భావములను అనుగుణం తీసుకోలేము.(వేశ్యలు, కులకాంతలు, బాలికలు) స్త్రీల మీద ఈ శతకకారుడికి వున్న భావాలు 800 ఏళ్ల కితం స్త్రీలకి వర్తిస్తాయేమో మనకి తెలియదు. కాని అందులో మంచినే గహించి పనికిరాని వాటిని వదలి వేయుటయే థీమంతుల లక్షణం
సుమతీ శతకం
| పద్యము | భావము |
|---|---|
| 1. కరణము సాదై యున్నను గరి మద ముడిఁగినను బాము గఱవకయున్నన్ ధరఁ దేలు మీటకున్నను గరమరుదుగ లెక్కఁగొనరు గదరా సుమతీ! | భావం: కరణము మెత్తనితనము గలిగియుండినను, ఏనుగు మదము విడిచినను, పాముకరవకున్నను, తేలుకుట్టకుండిననుజనులు లక్ష్యముచేయరు. |
| 2. ఇచ్చునదె విద్య, రణమునఁ జొచ్చునదే మగతనంబు, సుకవీశ్వరులు మెచ్చునదె నేర్పు, వాదుకు వచ్చునదే కీడుసుమ్ము! వసుధను సుమతీ! | భావం: ధనము నిచ్చునదే విద్య, యుద్ధభూమిలో చొరబదునదే పౌరషము. గొప్ప కవులు గూడ మెచ్చు నట్టిదే నేర్పరి తనము, తగువునకు వచ్చుటయే చెరవు. |
| 3.కడు బలవంతుండైనను బుడమినిఁబ్రాయంపుటాలిఁ పుట్టిన యింటన్ దడ వుండనిచ్చె నేనియుఁ బడుపుగ నంగడికిఁదానె బంపుట సుమతీ! | భావం: ఎంత బలవంతుడైనను, పడుచు పెండ్లామును ఆమె పుట్టింటి దగ్గర యెక్కువ కాల ముండనిచ్చిన యెదల, తానే యామెను వ్యభిచారిణీగా దుకాణమునకు పంపినట్లగును. |
| 4. కసుగాయఁగఱచి చూచిన మసలక తన యొగరు గాక మధురంబగునా? పస గలుగు యువతు లుండఁగఁ బసిబాలలఁబొందువాఁడు పశువుర సుమతీ! | భావం: పండిన పండు తినక, పచ్చికాయకొరికినచో వెంటనే వగరు రుచి తోచునుగాని, మధురమెట్లు గలుగునో; అట్లే యౌవనము గల స్త్రీ లుండగా పసి బలికలతో కూడినచో వికటముగా నుండును. చిన్న బాలికల పొందు గూడిన వాడు పశువుతో సమానుడు. |
| 5. ధనపతి సఖుఁడై యుండియు నెనయంగా శివుఁడు భిక్షమెత్తఁగవలసెన్ దనవారి కెంత గలిగిన తన భాగ్యమె తనఁకుగాక తధ్యము సుమతీ! | భావం: ధన వంతుడైన కుబేరుడు స్నేహితుడై నప్పటికినీ ఈశ్వరుడు బిచ్చమెత్తుట సంభవించెను. కాబట్టి, తన వారికెంత సంపద యున్నను, తనకుపయోగపడదు. తన భాగ్యమే తనకు ఉపయోగించును. |
| 6. తనవారు లేని చోటను జన వించుక లేనిచోట జగడము చోటన్, అనుమానమైన చోటను, మనుజును ట నిలువఁదగదు మహిలో సుమతీ! | భావం: తన బంధువులు లేని తావునను, తనకు మచ్చికలేని తావునను, తనపై ననుమాన మయిన తావునను మనుష్యుడు నిలువ కూడదు. |
| 7. తములము వేయని నోరును వినుతులతో జెలిమి సేసి వెతఁబడు తెలివిన్ గమలములు లేని కొలకుఁను హిమధాముఁడు లేని రాత్రి హీనము సుమతీ! | భావం: తాంబూలము వేసుకొనని నోరును, విరుద్ధమైన మతము గల వారితో స్నేహముచేసి విచారించు వివేకమును, తామరలు లేని సరస్సును, చంద్రుడు లేని రాత్రియును నీచ మయినవి. |
| 8. తలపొడుగు ధనముఁబోసిన వెలయాలికి నిజములేదు వివరింపంగాఁ దల దడివి బాస జేఁసిన వెలయాలిని నమ్మరాదు వినరా సుమతీ! | భావం: తల పొడుగు, ధనము పోసినప్పటికినీ వేశా స్త్రీకి సత్యమాడుట లేదు. తల మిద చేయి వేసుకొని ప్రమాణము చేసినను వార కాంతను నమ్మరాదు. |
| 9. తలమాసిన వొలుమాసిన వలువలు మాసినను బ్రాణ వల్లభునైనన్ కులకాంతలైన రోఁతురు తిలకింపఁగ భూమిలోన దిరముగ సుమతీ! | భావం: ఆలోచింపగా, భూమియందు, తలయు, శరీరము, బట్టలుమాసినచో పెనిమిటినైననూ (నుంచి స్త్రీలైనప్పటికిన్నీ) అసహ్యపడుట నిజము. |
| 10. దగ్గర కొండెము సెప్పెడు ప్రెగ్గడపలుకులకు రాజు ప్రియుఁడై మఱి తా నెగ్గుఁ బ్రజ్జ కాచరించుట బొగ్గులకై కల్పతరువుఁబొడచుట సుమతీ! | భావం: దగ్గర నున్న మంత్రి చెప్పు చాడీలను విని; రాజు యిష్టపడి; ప్రజలకు కీడు చేయుట అనునది; కోరిన కొరికల నిచ్చు చెట్టును బొగ్గులకై నరకుటతో సమానముగా నుండును. |
| 11. కాదుసుమీ దుస్సంగతి పోదుసుమీ కీర్తికాంత పొందిన పిదపన్, వాదుసుమీ యప్పిచ్చుట లేదుసుమీ సతులవలపు లేశము సుమతీ! | భావం: దుర్జన స్నేహము కూడదు. కీర్తి సంపాదించిన తరువాత తొలగిపోదు. అప్పునిచ్చుట కలహమునకు మూలము. స్త్రీలకు కొంచెమైనను ప్రేమ ఉండును. |
| 12. నరపతులు మేరఁదప్పిన దిర మొప్పగ విధవ యింటఁ దీర్పరియైనన్ గరణము వైదికుఁడయినను మరణాంతక మౌనుగాని మానదు సుమతీ! | భావం: రాజులు ధర్మము యొక్క హద్దు తప్పినను; విధవాస్త్రీ ఇంటి యం ఏల్లకాలము పెత్తనము చేసినను, గ్రామకరణము పైదికవృత్తి గల వాడైనను ప్రానము పోవునంతటి కష్టము తప్పకుండా సంభవించును. |
| 13. పగవల దెవ్వరితోడను, వగవంగా వలదు లేమి వచ్చిన పిదపన్, దెగనాడవలదు సభలను మగువకు మన సియ్యవలదు మహిలో సుమతీ! | భావం: ఎటువంటి వారితోనూ పగపెట్టుకొనరాదు. బీదతనము సంభవించిన తరువాత విచారింపరాదు. సభలలో మోమాటములేకుండ మాట్లాడరాదు. స్త్రీకి, మనసులోని వలపు తెలుపరాదు. |
| 14. పలుదోమి సేయు విడియము తలగడిగిన నాఁటి నిద్ర, తరుణులతోడన్ పొలయలుక నాఁటి కూటమి, వెల యింతని చెప్పరాదు వినురా సుమతీ! | భావం: దంతములు తోముకొనినవెంటవే వేసుకొను తాంబూలమును, తలంటుకొని స్నానముచేసిననాటి నిద్రయును, స్త్రీలతో ప్రనయకలహమునాడు కూడిన పొందును. వీటి విలువ ఇంతయని చెపలేము సుమా. |
| 15. పులిపాలు దెచ్చియిచ్చిన నలవడఁగా గుండెగోసి యరచే నిడినన్ దలపొడుగు ధనముఁబోసిన వెలయాలికిఁగూర్మిలేదు వినరా సుమతీ! | భావం: పులి పాలు తెచ్చినను, గుండెకాయను కోసి అరచేతిలో బెట్టినప్పటికినీ, తలేత్తు ధనముపోసినప్పటికినీ, వేశ్యాస్త్రీకి ప్రేమ ఉండుదు. |
| 16. మానధనుఁడాత్మదృతిఁచెడి హీనుండగువాని నాశ్రయించుట యెల్లన్ మానెండు జలము లోపల నేనుఁగు మెయిదాఁచినట్టు లెరుగుము సుమతీ! | భావం: అభిమానసంతుడు ధైర్యము తొలగి నీచుని సేవించుత కొంచెను నీళ్ళలొ ఏనుగు శరీరమును దాసుకొను విధముగా నుండును. |
| 17. 'రా, పొ'మ్మని పిలువని యా భూపాలునిఁగొల్వ భుక్తి ముక్తులు గలపే ? దీపంబు లేని యింటను జే పుణికిళ్ళాడినట్లు సిద్ధము సుమతీ! | భావం: దీపములేని ఇంటిలోచేతిపట్టులాడిన పట్టుదొరకనియట్లే 'రమ్ము పొమ్ము 'అని ఆదరింపని రాజును సేవించుటవలన భూక్తిముక్తులుగల్గవు. |
| 18. వెలయాలి వలనఁగూరిమి గలుగదు మఱిఁగలిగెనేని కడతేరదుగా బలువురు నడిచెడు తెరువునఁ బులు మొలవదు మొలచెనేని బొదలదు సుమతీ! | భావం: పదుగురు నడిచే మార్గము నందు గడ్డి మొలవనే మొలవదు. ఒకవేళ కలిగినా, కడవరకు స్థరముగనుండదు. అట్లే వేశ్య ప్రేమించదు. ప్రేమించిననూ తుదివరకూ నిలువదు. |
| 19. వెలయాలు సేయు బాసలు వెలయఁగ నగసాలి పొందు, వెలమల చెలిమిన్. గలలోఁన గన్నకలిమియు, విలసితముగ నమ్మరాదు వినరా సుమతీ! | భావం: వేశ్యా ప్రమాణములును, వెలమ దొరల జతము, కలలో చూచిన సంపదయు, స్పష్టముగానమ్మరాదు. |
| 20. పొరుగునఁ బగవాఁడుండిన నిర నొందఁగ వ్రాఁతకాడె యేలికయైనన్ ధరఁగాఁపు గొండెయైనను గరణులకు బ్రతుకులేదు గదరా సుమతీ! | భావం: ఇంటి పొరుగున విరోధి కాపురమున్ననూ, వ్రాతలో నేర్పరియైనవాడు పాలకుదైననూ, రైతు చాడీలు చెప్పెడివాడైననూ కరణములకు బ్రతుకుతెరు ఉండదు. |
| 21. వురికిని బ్రాణము కోమటి వరికిని బ్రాణంబు నీరు వసుమతిలోనన్ గరికిని బ్రాణము తొండము సిరికిని బ్రాణంబు మగువ, సిద్ధము సుమతీ! | భావం: పట్టణమునకు కోమటియు, వరిపైరునకు నీరును, ఏనుగునకు తొండమును, సిరి సంపదలకు స్త్రీయును ప్రానము వంటివి. |
| 22. వరిపంట లేని యూరును దొరలుండని యూరు, తోడు దొరకని తెరువున్, ధరను బతిలేని గృహమును, నరయంగా రుద్రభూమి యనదగు సుమతీ! | భావం: వరిపంటలేని యూరును, అధికారియుండని గ్రామమును, తోడు దొరకని మార్గమును, యజమానుడులేని ఇల్లును వల్లకాడుతో సమానము. |
| 23. వీడెము సేయని నోరును చేడెల యధరామృతంబుఁజేయని నోరున్ బాడంగరాని నోరును బూడిద కిరవైన పాడు బొందర సుమతీ! | భావం: తాంబూలము వేసికొననట్టియు, చెప్పిన మాట మరలాలేదని పల్కునట్టియు, పాటపాడుట తెదియనట్టిదియు అగునోరు, బూడిదమన్ను పోయునట్టి గుంటాతో సమానము. (1 చేడెల సుగుణములు మెచ్చి చెప్పనినోరున్ పా|| 2. "బొంద" గుంటూరు కృష్టామండలముల దూష్యార్ధం) |
| 24. లావుగలవాని కంటెను భావింపఁగ నీతిపరుఁడు బలవంతుండౌ గ్రావంబంత గజంబును మావటివాఁడెక్కినట్లు మహిలో సుమతీ! | భావం: కొండ అంతటి ఏనుగును మావటివాడెక్కి లోబరుచుకొనునట్లే లావు కలిగిన వాడికంటెను, నీతిగల్గినవాడు బలవంతుడగును. |
| 25. పెట్టిన దినముల లోపల నట్టడవులకైన వచ్చు నానార్ధములున్ బెట్టని దినముల గనకఁపు గట్టెక్కిన నేమిలేదు గదరా సుమతీ. | భావం: పూర్వజన్మమున తాను దాన మిచ్చిన ఫలకాలమం దరణ్య మధ్య నున్నప్పటికినీ సకల పదార్ధములు కలుగును. పూర్వ జన్మమున దానమియ్యకున్నచో తాను బంగారుకొండ నెక్కినను ఏమియు లభించదు. ("యద్ధాతా నిజ పాలపిట్ట లిఖితమ్" అనుశ్లోకమునున కనుకరనము) |
| 26. వఱదైన చేనుదున్నకు కఱవైనను బంధుజనుల కడ కేఁగకుమీ, పరులకు మర్మము సెప్పకు, పిఱికికి దళవాయితనముఁబెట్టకు సుమతీ! | భావం: వరద వచ్చే పొలమును వ్యవసాయము చేయకుము, కరువు వచ్చినచొ చుట్టముల కరుగకుము. ఇతరులకు రహస్యము చెప్పకుము. భయము గలవాడికి సేనా నాయకత్వము నీయకుము. |
| 27. బంగారు కుదువఁబెట్టకు నంగడి వెచ్చము లాడకు, సంగరమునఁ బాఱిపోకు, సరసుడవైతే వెంగలితోఁ జెలిమివలదు వినురా సుమతీ! | భావం: బంగారము తాకట్టుపెట్తకుము. యుద్ధమునందు పారిపోకుము దుకాణము నందు వెచ్చములు అప్పు తీయకుము. అవివేకితో స్నేహము చేయకుము. |
| 28. తలనుండు విషము ఫణికిని వెలయంగా తోకనుండు వృశ్చికమునకున్ తలతోక యనక యుండును ఖలునకు నిలువెల్ల విషము గదరా సుమతీ! | భావం: తల యందు పామునకు, తోక నందు తేలునకును విషముండును, కాని, దుర్మార్గులకు తల, తోక యను నియమము లేక, శరీరమందంతటను విషముండును. |
| 29. కనకపు సింహాసనమున శునకము కూర్చుండబెట్టి శుభలగ్నమునం దొనరగ బట్టము కట్టిన వెనుకటి గుణమేల మాను వినురాసుమతీ! | భావం: కుక్కను బంగారపు గద్దెమీద కూర్చుండజేసి మంచి ముహూర్తమున పట్టాభిషేకముచేసిననూ, దానికి సహజమయిన యల్పగుణముమానదు అట్లే, నీచుడగువానిని యెంత గౌరవించినను, వాని నీచగుణము వదలడు. |
| 30. శ్రీ రాముని దయచేతను నారూఢిగ సకల జనుల నౌరాయనగా ధారాళమైన నీతులు నోరూరగ జవులుబుట్ట నుడివెద సుమతీ! | భావం: సుమతీశతక కారుడు 'సుమతీ' అని సంబోధన చేసి బుద్ధిమంతులకు మాత్రమే నీతులను చెప్పెదనని తెలిపినాడు. లోకములోనీతి మార్గమును ఆచరించి బోధించిన శ్రీరాముని అనుగ్రహము పొందిన వాడనై లోకులు మెచ్చుకొను నట్టి మరలమరల చదువ వలెను అనే ఆశకలుగునట్లుగా వచించుచున్నాను. |
| 31. అప్పుగొని చేయు విభవము ముప్పున బ్రాయంపుటాలు, మూర్ఖుని తపమున్ ద ప్పరయని నృపురాజ్యము దెప్పరమై మీద గీడు దెచ్చుర సుమతీ! | భావం: అప్పులు చేసి ఆడంబరములు చేయడం ముసలితనములో వయసులొనున్న భార్య ఉండటం మూర్ఖుని తపస్సు. తప్పొప్పులను గుర్తించని రాజ్య పరిపాలన ముందు ముందు భయం కరమైన కష్టమును కలిగించును. |
| 32. ఆకలి యుడుగని కడుపును వేకటియగు లంజపడుపు విడువని బ్రతుకున్, బ్రా కొన్న నూతి యుదకము మేకల పాడియును రోత మేదిని సుమతీ! | భావం: కడుపునిండని తిండి, గర్భము దాల్చికూడ అంజరికము మానని భొగము దాని జీవితము, పాచిపట్టిపాడయిన బాలినీరు, మేక కలిచ్చేపాడి రోతకలిగిస్తాయి. |
| 33. ఉత్తమగుణములు నీచున కెత్తెఱుగున గలుగనేర్చు నెయ్యడలన్ దా నెత్తిచ్చి కఱగబోసిన నిత్తడి బంగార మగునె యిలలో సుమతీ! | భావం: బంగారముతో సమానముగా తూచి కరగించి కడ్డీలుగ పోసినప్పటికీ ఇత్తడి బంగారముతో సమానముకాదు. అదేవిధముగా నీచుడెంత ప్రయత్నించిన ఉత్తమ గుణములను పొందలేడు. |
| 34. ఉపకారికి నుపకారము విపరీతముగాదుసేయ వివరింపంగా నపకారికి నుపకారము నెపమెన్నక జేయువాడె నేర్పరి సుమతీ! | భావం: ఊపకారము చేసిన వానికి తిరిగి ఉపకారము చేయడం గొప్పవిషయం కాదు. కీడు చేసిన వాని తప్పులు లెక్కపెట్టకుండ ఉపకారము చేయుటే తెలివైనపని. |
| 35. ఎప్పుడు దప్పులు వెదకెడు నప్పురుషుని గొల్వగూడ దదియెట్లన్నన్ సర్పంబు పడగనీడను గప్పవసించు విధంబు గదరా సుమతీ! 40 | భావం: ఎప్పుడు కూడ తన తప్పులను వెదకే అధికారిని కొలువ రాదు. తనను చంపటానికి ప్రయత్నించు పాము పడగ నీడన కప్ప నిలబడటానికి ప్రయత్నించకూడదు. ఈ రెండుకార్యములు కష్టమును కలిగించును. |
| 36. ఒక యూరికి నొక కరణము నొక తీర్పరియైనదక నొగి దఱుచైననౌ గకవికలు గాకయుండునె సకలంబును గొట్టుపడక సహజము సుమతీ! | భావం: ఒక గ్రామమునకు ఒక కరణమును, ఒక న్యాయాధికారియునుగాక, క్రమముగా యెక్కువ మంది యున్నచో నన్ని పనులు చెడిపోయి చెల్లాచెదురు గాక యుండునా? (ఉండవు.) |
| 37. వినదగు నెవ్వరు చెప్పిన వినినంతనె వేగపడక వివరింపదగున్ గని కల్ల నిజము దెలిసిన మనుజుడెపో నీతిపరుడు మహిలో సుమతీ! | భావం: ఎవ్వరు చెప్పిననూ వినవచ్చును. వినగానే తొందర పడక నిజమో అబద్ధమో వివరించి తెలిసికొనినవాడే న్యాయము తెలిసినవాడ. |
| 38. తన కోపము తన శత్రువు తన శాంతమె తనకు రక్ష దయ చుట్టంబౌ తన సంతోషమె స్వర్గము తన దుఃఖమె నరకమండ్రు తధ్యము సుమతీ! | భావం: తన యొక్క కోపము శత్రువువలె బాధయును, నెమ్మది తనము రక్షకునివలె రక్షనయును, కరున చుట్టమువలె ఆదరమును, సంతోషము స్వర్గమువలె సుఖమును, దుఃఖము నరకమువలె వేదనను కగించునని చెప్పుదురు. |
| 39. మాటకు ప్రాణము సత్యము కోటకు ప్రాణంబు సుభటకోటి ధరిత్రిన బోటికి ప్రాణము మానము చీటికి ప్రాణంబు వ్రాలు సిద్ధము సుమతీ! | భావం: మాతకు సత్యమును; కొటకు మంచి భటుల సమూహమును, స్త్రీకిసిగ్గును, ఉత్తరమునకు చేవ్రాలు(సంతకము) జీవములు(ప్రాణమువలె ముఖ్యమైనవి.) |
| 40. సిరి తా వచ్చిన వచ్చును సలలితముగ నారికేళ సలిలము భంగిన్ సిరి తా పోయిన పోవును కరిమ్రింగిన వెలగపండు కరణిని సుమతీ! | భావం: సంపద కలుగునపుడు కొబ్బరి కాయలోనికి నీరువచ్చు విధముగానే రమ్యముగా కలుగును. సంపదపోవునపుడు ఏనుగు మ్రింగిన వేలగపండులోని గుంజు మాయమగు విధముసనే మాయమయిపొవును. |
| 41. కరణముల ననుసరింపక విరిసంబున దిన్నతిండి వికటించు జుమీ యిరుసున గందెన బెట్టక పరమేశ్వరుబండియైన బాఱుదు సుమతీ! | భావం: కందెన లేనట్లయితే ఏ విధముగా దేవుని బండియైన కదలదో అదే విధముగా కరణానికి ధనమిచ్చి అతనికి నచ్చినట్లు నడవకున్నట్లయితె తన స్వంత ఆస్తికే మోసమువస్తుంది. |
| 42. అక్కరకు రాని చుట్టము, మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు, మోహరమునcదా నెక్కిన బాఱని గుఱ్ఱము, గ్రక్కున విడువcగవలయcగదరా! సుమతీ. | భావం: సమయమునకు సహాయముచేయని చుట్టమును, నమస్కరించి ననూ వరములీయని దైవమును, యుద్ధములో తానెక్కగా పరుగెత్తని గుర్రమును వెంటనే విడువ వలయును. |
| 43. అడిగిన జీతం బియ్యని మిడిమేలపు దొరనుcగొల్చి మిడుకుట కంటెన్. వడిగల యెద్దులcగట్టుక మడి దున్నుక బ్రతుకవచ్చు మహిలో సుమతీ. | భావం: అడిగిన జీతమీయని ప్రభువును సేవించి కష్తపడుట కన్న, వడిగల యెద్దులను గట్టుకొని పొలము దున్నుకొని జీవించుటయే మేలు. |
| 44. అడియాస కొలువుcగొలువకువ, గుడిమణియము సేయcబోకు, కుజనుల తోడన్ విడువక కూరిమి సేయకు మడవినిడిcదో డరయ కొంటి నరుగకు సుమతీ. | భావం: వ్యర్ధమైన యాశగల కొలువును, దేవాలయము నందలి యధికారము, విడువకుండా చెడ్డవారితో స్నేహమును, అడవిలో తోడులేకుండక ఓంటరిగా పోవుటయును తగినవికావు. (కనక, వాటిని మానివేయవలెను.) |
| 45. అప్పిచ్చువాడు, వైద్యుడు, నెప్పుడు నెడతెగక బాఱు నేఱును, ద్విజుcడున్, జొప్పడిన యూర నుండుము చొప్పడకున్నట్టి యూరు సొరకుము సుమతీ. | భావం: అప్పులిచ్చు వాడను, వైద్యుడును, యెడతెగక కుండా నీరు పారచుండెడి నదియును, బ్రాహ్మణుడును ఇవియున్న వూరిలో నివసింపుము. ఇవిలేని వూరును ప్రవేశింపకుము. |
| 46. అల్లుని మంచితనంబును, గొల్లని సాహిత్యవిద్య, కోమలి నిజమున్, బొల్లున దంచి బియ్యము, దెల్లని కాకులును లేవు తెలియుము సుమతీ. | భావం: అల్లుడు మంచిగా నుండుట, గొల్ల విద్వాంసుడౌట, ఆడుది నిజము చెప్పుట, పొల్లున దంచిన బియ్యము, తెల్లనికాకులును లొకములోలేవని తెలియవలయును. |
| 47. ఆcకొన్న కూడె యమృతము, తాcగొంకక నిచ్చువాcడె దాత ధరిత్రిన్, సో కోర్సువాcడె మనుజుcడు, తేcకువగలవాడె వంశ తిలకుcడు సుమతీ. | భావం: ఆకలిగా నున్నప్పుడు తిన్న యన్నమే అమృతము వంటిది. వెనుక ముందు లాడక నిచ్చువాడే దాత, కష్తములు సహించువాడే మనుష్యుడు, ధైర్యము గలవాదే కులమునందు శ్రేష్ఠుడు. |
| 48. ఇమ్ముగcజదువని నోరును, 'అమ్మా' యని పిలిచి యన్న మడుగని నోరున్, దమ్ములcమబ్బుని నోరును గుమ్మరి మను ద్రవ్వినట్టి గుంటర సుమతీ. | భావం: ఇంపుగా చదువని నోరును, 'అమ్మా'యని పిలిచి అన్నమడుగని నోరును, ఎన్నడునూ తాంబూలము వేసుకొనని నోరును, కుమ్మరిమన్నుకై త్రవ్విన గుంటతో సమానము. |
| 49. ఉడుముండదె నూఱేండ్లునుc బడియుండదె పేర్మిcబాము పదినూఱేండ్లున్ మడుపునcగొక్కెర యుండదె కడునిలcబురుషార్దపరుcడు గావలె సుమతీ. | భావం: ఉడుము నూఱేండ్లును, పాము వెయ్యేండ్లును, కొంగ మడుగులో బహు కాలమును జీవించును. కాని, వాటివలన ప్రయోజన మేమి? మంచి పనులయంద అసక్తిగలవాడుండిన ప్రయోజనమగును. |
| 50. ఉపమింప మొదలు తియ్యన కపటంబెడ నెడను, జెఱకు కైవతినే పో నెపములు వెదకునుcగడపటc గపటపు దుర్జాతి పొందు గదరా సుమతీ. | భావం: పోల్చికొని చూడగా, చెఱకు గడ మొదలు తియ్యగా నుండి నడుమ తీపితగ్గి చివరకు చప్పబడునట్లే, చెడు స్నేహము మొదట యింపుగాను, నడుమ వికటముగానూ చివరకు చెరువు గలిగించునదిగనూ యుండును. |
| 51. ఎప్పటి కెయ్యది ప్రస్తుత మప్పటి కా మాటలాడి యన్యుల మనముల్ నొప్పింపక తా నొవ్వక తప్పించుక తిరుcగువాcడు ధన్యుcడు సుమతీ. | భావం: ఏ సమయమునకు ఏది తగినదో, అప్పటికి ఆ మాటలడి, ఇతరుల మనస్సులు నొప్పింపక, తాను బాధపదక, తప్పించుకొని నడచుకొనువాడే కృతార్ధుడు. |
| 52. ఎప్పుడు సంపద గలిగిన నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది యెట్లన్నన్ దెప్పులుగc జెఱువు నిండినc గప్పలు పదివేలుచేరుcగదరా సుమతీ. | భావం: చెఱువులొ తెప్ప లాడునట్లు నీరు నిండుగా నున్నచొ, కప్ప అనేకములు చేరును. అట్లే భాగ్యము గలిగినప్పుడే చుట్టములు వత్తురు. |
| 53. ఒల్లని సతి నొల్లని పతి నొల్లని చెలికాని విడువ నొల్లనివాడే గొల్లండుcగాక ధరలో గొల్లడును దొల్లడౌనె చుణమున సుమతీ. | భావం: ఇష్టపడని భార్యను, విశ్వాసములేని యజమానుని, ఇష్తపడని స్నేహితుని, విడచుత, కిష్టపడనివాడే గొల్లవాని, గొల్ల కులము నందు పుట్టిన మాత్రమున గొల్లకాడు. |
| 54. ఓడలcబండ్లును వచ్చును ఓడలు నా బండ్లమీcద నొప్పుగ వచ్చున్ ఓడలు బండ్లును వలెనే వాడగబడుcగలిమిలేమి వసుధను సుమతీ. 60 | భావం: ఓడలమీద బండ్లును, బండ్లమీద ఓడలును వచ్చును. అట్లే ఐశ్వర్యము వెంట దారిద్ర్యమును, దారిద్ర్యము వెంట ఐశ్వర్యమును వచ్చుచుండును. |
| 55. కమలములు నీరు బాసినc గమలాప్తు రశ్మిసోకి కమలిన భంగిన్ దమతమ నెలవులు దప్పినc దమ మిత్రులే శత్రులౌట తధ్యము సుమతీ. | భావం: కమలములు తమ స్థానమగు నీటిని వదలిన యెడల తమకు మిత్రుడగు సూర్యని వేడి చేతనే వాదిపోవును. అట్లే, ఎవరుగాని తమ తమ యునికినట్లు విదిచినచో తమ స్నేహితులే విరోధు లగుట తప్పదు. |
| 56. కారణములేని నగవునుc బేరణమునులేని లేమ పృధివీ స్ధలిలోc బూరణములేని బూరెయు వీరణములులేని పెండ్లి, వృధరా సుమతీ. | భావం: కారనములేని నవ్వును, రవికలేక స్త్రీయును, పూరణములేని బూరెయును, వాయిద్యములు లేని పెండ్లియును గౌరవములేక యుండును. |
| 57. కులకాంతతోcడ నెప్పుడుc గలహింపకు, వట్టితప్పు ఘటియింపకుమీ కలకంఠకంఠి కన్నీ రొలికిన సిరి యింటనుండ నొల్లరు సుమతీ. | భావం: భార్యతో ఎప్పుడూ జగడమాడరాదు, లేనితప్పులు మొపరాదు. పతివ్రతయైన స్త్రీ యొక్క కంటినీరు ఇంట పడినచో, ఆ ఇంటి యందు సంపద వుండబోదు. |
| 58. కూరిమిగల దినములలో నేరము లెన్నcడునుc గలుగనేరవు, మఱి యా కూరిమి విరసంబైనను, నేరములే తోచుచుండు నిక్కము సుమతీ. | భావం: స్నేహము గల దినములలో ఎన్నడునూ తప్పులు కనబడవు. ఆ స్నేహము విరోధమైనచో ఒప్పులే తప్పులుగా నగపడుచుండును. |
| 59. కొంచెపు నరు సంగతిచే నంచితముcగ గీడువచ్చునది యెట్లన్నన్ గించిత్తు నల్లి కఱచిన మంచమునకుc బెట్లు వచ్చు మహిలో సుమతీ. | భావం: చిన్ననల్లి కరిచినచో మంచమునకే విధముగా దెబ్బలు కలుగునో, అట్లే నీచునితో స్నేహము చేసినచో కీడు కలుగును. |
| 60. చింతింపకు కడచిన పని కింతులు వలతురని నమ్మ కెంతయుమదిలో నంతఃపుర కాంతులతో మంతనముల మానుమిదియె మతముర సుమతీ. | భావం: జరిగిపోయిన పనికి విచారింపకుము. స్త్రీలు ప్రేమింతురని నమ్మకము. రాణి వాస స్త్రీలతో రహస్యా అలొచనములు చేయకుము. ఇదియే మంచి నడవడి సుమా. |
| 61. చీమలు పెట్టినా పుట్టలు పాముల కిరువైన యట్లు పామరుcడుదగన్ హేమంబుcగూడcబెట్టిన భూమీశుల పాలcజేరు భువిలో సుమతీ. | భావం: చీమలు పెట్టిన పుట్టలు పాములకు నివాసమయిన విధముగానే లోభి దాచి ధనము రాజుల పాలగును. |
| 62. చేతులకు తొడవు దానము, భూతలనాథులకుc దొడవు బొంకమి ధరలో నీతియె తోడ వెవ్వారికి నాతికి మాలంబు తొడవు నయముగ సుమతీ. | భావం: చేతులకు దానము; రాజుల కబద్ధ మాడకుండుటయును; ధరణిలో నెవ్వరికైనను న్యాయము; స్త్రీకి పాతివ్రత్యమును అలంకారము. |
| 63. ననుభవింప నర్ధము మానవపతి జేరు గొంత మఱి భూగతమౌ గానల నీగలుగూర్చిన తెనియ యొరు జేరునట్లు తిరముగ సుమతీ. | భావం: నిజముగా తేనెటీగలు అడవులలో చేర్చి ఉంచిన తేనె ఇతరలకు యెట్లు చేరునొ; అట్లే తాము భోగింపక దాచియుంచిన ధనముకొంత రాజులకు చేరును. మరికొంత భూమి పాలగును. |
| 64. ధీరులకుc జేయు మేలది సారంబగు నారికేళ సలిలము భంగిన్ గౌరవమును మఱి మీcదట భూరిసుఖావహము నగును భువిలో సుమతీ. | భావం: కొబ్బరిచెట్టుకు నీరుపోసినచో శ్రేష్టమైన నీరుగల కాయలను యిచ్చును. అట్లే బుద్ధిమంతులకు జేసిన ఉపకారము మర్యాదయును, తరువాత మిక్కిలి సుఖములను గల్గించును. |
| 65. నడువకుమీ తెరువొక్కటc గుడువకుమీ శత్రునింట గూరిమితోడన్, ముడువకుమీ పరధనముల నుడువకుమీ యొరుల మనసు నొవ్వగ సుమతీ. | భావం: మార్గము నందు ఒంటరిగా నడవకుము, పగవాని ఇంటి యందు స్నేహముతో భూజింపకుము. ఇతరుల ధనమును మూట గట్టకము ఇతరుల మనస్సు నొచ్చునట్లు మాటలాడకుము. |
| 66. నయమున బాలుం ద్రావరు భయమునను విషమ్మునైన భక్షింతురుగా నయమెంత దోసకారియొ భయమే చూపంగవలయు బాగుగ సుమతీ. | భావం: మంచితనమువల్ల పాలను సహితము త్రాగరు. భయపెట్టుట చేత విషము నైనను తిందురు. కావున భయమును చక్కగా చూపించ వలయును. |
| 67. నమ్మకు సుంకరి, జూదరి, నమ్మకు మగసాలి వాని, నటు వెలయాలిన్, నమ్మకు మంగడివానిని, నమ్మకుమీ వామహస్తు నవనిని సుమతీ. | భావం: పన్నులు వసూలు చేయువానిని, జూదమాడు వానిని, కంసాలిని, భోగము స్త్రీని, సరుకులమ్మువారిని, ఎడమచేతితో పనిచేయువానిని, నమ్మకుము. |
| 68. నవ్వకుమీ సభలోపల సవ్వకుమీ తల్లిదండ్రి నాధులతోడన్, నవ్వకుమీ పరసతులతో నవ్వకుమీ విప్రవరుల నయమిది సుమతీ. | భావం: సభలోపలను, తల్లిదండ్రులతోడను, అధికారుల తోడను, పరస్త్రీ తోడను, బ్రాహ్మణా శ్రేష్టులతోడను పరిహాసము లాదకుము. |
| 69. పతికడకుc, తనుc గూర్చిన సతికడకును, వెల్పుcకడకు, సద్గురు కడకున్ సుతుకడకును రిత్తచేతుల మతిమంతులు చనరు, నీతి మార్గము సుమతీ. | భావం: నీతి ప్రవర్తన గలవారు, రాజు దగ్గరకును, తనను ప్రేమించిన భార్య దగ్గరకును, దేవుని సముఖమునకును, గురువు కడకును, కుమారుని దగ్గరకును వట్టి చేతులతో వెళ్ళరు. |
| 70. పరసతి కూటమిc గోరకు, పరధనముల కాసపడకు, పరునెంచకుమీ, సరిగాని గోష్టి చేయకు, సిరిచెడి చుట్టంబుకడకు జేరకు సుమతీ. | భావం: పరసతుల పొందు గొరకుము. ఇతరిఉల భాగ్యమున కాసపడకుము. పరుల తప్పు లెంచకుము. తగనటువంటి ప్రసంగము చేయకుము. ఐశ్వర్యము కొల్పోయిన కారణముగా బంధువుల వద్దరు వెళ్ళకుము. |
| 71. పరుల కనిష్టము సెప్పకు పొరుగిండ్లకుc బనులు లేక పోవకు మెపుడున్ బరుc గలిసిన సతి గవయకు మెరిcగియు బిరుసైన హయము నెక్కకు సుమతీ. | భావం: ఇతరులకు యిష్టముగానిదానిని మాట్లాదబొకుము పనిలేక ఇతరుల ఇండ్ల కెన్నడుగా వెళ్ళకుము. ఈతరులు పొందిన స్త్రీని పొందకుము. పెంకితనము గలిగిన గుఱ్ఱము నెక్కకుము. |
| 72. పర్వముల సతుల గవయకు, ముర్వీశ్వరు కరుణ నమ్మి యుబ్బకు మదిలో, గర్వింపc నాలి బెంపకు, నిర్వాహము లేనిచోట నిలువకు, సుమతీ. | భావం: పుణ్య దినము లందు స్త్రీలను పొందకుము. రాజు యొక్క దయను నమ్మి పొంగకుము. గర్వించు నట్లుగా భార్యను పోషింపకుము. బాగుపడలేనిచోట యుండకుము. |
| 73. పాలను గలసిన జలమును బాలవిధంబుననె యుండు బరికింపంగా, బాలచవిc జెరుచు, గావున తాలసుcడగువానిపొందు వలదుర సుమతీ. | భావం: పాలతో గలిపిన నీరు పాల విధముగానే యుండును. కాని శోధించిచూడగా పాలయొక్క రుచిని పోగొట్టును. అట్లేచెడ్దవారితోస్నహము చెసిన మంచి గుణములు పోవును. కావున, చెడ్డావారితో స్నేహము వద్దు. |
| 74. పాలసునకైన యాపద జాలింపబడి తీర్చదగదు సర్వజ్ఞువకున్ దే లగ్ని బడగ బట్టిన మేలెరుగునె మీటుగాక మేదిని సుమతీ. 80 | భావం: అన్నియును తెలిసిన వాడయినను; తేలు నిప్పులొ బడినపుడు విచారమునొంది, దానిని రక్షించుటకై పట్టుకొన్నచొ, అది మేలు నెంచక కుట్టును. అట్లే, దుర్జనునకు కీడు వచ్చినప్పుడు జాబితో రక్షించినచో వాడు తిరిగి కీడు చేయును. |
| 75. పుత్రోత్సాహము తండ్రికి పుత్రుడు జన్మించినపుడె పుట్టదు, జనులా పుత్రుని గనుకొని పొగడగ పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొదుర సుమతీ. | భావం: తండ్రికి కుమారుడు పుట్టగానే పుత్రుడు గల్లుట వలన వచ్చు సంతోషము గలుగదు. ప్రజలు ఆ కుమారుని జూచి మెచ్చిన రోజుననే ఆ సంతోషము కలుగును. |
| 76. పెట్టిన దినముల లోపల నట్టడవులకైన వచ్చు నానార్థములున్ బెట్టని దినములc గనకపు గట్టెక్కిన నేమిలేదు గదరా సుమతీ. | భావం: పూర్వ జన్మమున తాను దాన మిచ్చిన ఫలకాలమం దరణ్య మధ్య నున్నప్పటికినీ సకల పదార్ధములు కలుగును. పూర్వ జన్మమున దానమియ్యకున్నచొ తాను బంగారుకొండ నెక్కినను ఏమియు లభించదు. ("యద్ధాతా నిజ ఫాలపట్ట లిఖితమ్" అనుశ్లోకమును కనుకరణము) |
| 77. పొరుగునc బగవాడుండిన నిరనొందcగ వ్రాcతకాcడె యేలికయైనన ధరగాcపు గొండెయైనను గరణులకు బ్రతుకులేదు గదరా సుమతీ. | భావం: ఇంటి పొరుగున విరోధి కాపురమున్ననూ, వ్రాతలొ నేర్పరియైనవాడు పాలకుడైననూ, రైతు చాడీలు చెప్పెడి వాడైననూ కరణములకు బ్రతుకుతెరు వుండదు. |
| 78. బంగారు కుదవc బెట్టకు నంగడి వెచ్చము లాడకు, సంగరమునc బాఱిపోకు, సరకుడవైతే వెంగలితోc జెలిమివలదు వినరా సుమతీ. | భావం: బంగారము తాకట్టుపెట్టకుము. యుద్ధమునందు పారిపోకుము దుకాణము నందు వెచ్చములు అప్పు తీయకుము. అవివేకితో స్నేహము చేయకుము. |
| 79. బలవంతుcడ నాకేమని బలువురతో నిగ్రహించి పలుకుటమేలా బలవంతమైన సర్పము చలిచీమల చేతcజిక్కి చావదె సుమతీ. | భావం: బలము కలిగిన పాము ఐనప్పటికినీ చలి చీమలచేత్ బట్టుబడిచచ్చును. అట్లే దాను బలవంతుడనే గదా అని అనేకులతొ విరోధ పడెనేని తనకే కీడు వచ్చును. |
| 80. మండలపతి సముఖంబున మెండైన ప్రధానిలేక మెలగుట యెల్లన్ గొండంత మదపుటేనుcగు తొండము లేకుండినట్లు తోచుట సుమతీ. | భావం: కొండంత ఏనుగునకు తొండములేనిచో ఎట్లునిరర్ధకమొ, అట్లే రాజుయొక్క సముఖన సమర్ధతగల మంత్రిలేనిచో రాజ్యము నిరర్ధకము. |
| 81. మాటకుc బ్రాణము సత్యము, కోటకుc బ్రాణంబు సుభట కోటి, ధరిత్రిన్ బోటికిc బ్రాణము మానము, చిటికిc బ్రాణంబు వ్రాలు సిద్ధము సుమతీ. | భావం: మాతకు సత్యమును; కొతకు మంచి భటుల సమూహమును, స్త్రీకిసిగ్గును, ఉత్తరమునకు చేప్రాలు (సంతకము) జీవనములు(ప్రాణము వలె ముఖ్యమైనవి.) |
| 82. మానధను డాత్మధృతి చెడి హీనుండగువాని నాశ్రయించుట యెల్లన్ మానెండు జలము లోపల నేనుగు మెయిదాచినట్టు లెరుగుము సుమతీ. | భావం: అభిమానసంతుడు ధేర్యము తొలగి నీచుని సేవించుత కొంచెము నీళ్ళలో ఏనుగు శరీరమును దాసుకొను విధముగా నుండును. |
| 83. మేలెంచని మాలిన్యుని, మాలను, నగసాలెవాని, మంగలిహితుగా నేలిన నరపతి రాజ్యము నేల గలసిపోవుగాని నెగడదు సుమతీ. | భావం: ఉపకారము తలపొయవి పాపాత్ముని, మాలను, కంసాలిని, మంగలిని వీరలను స్నేహితులుగా చేసుకున్న రాజుయొక్క రాజ్యము నశించునే గాని వృద్ధి పొందరు. |
| 84. రూపించి పలికి బొంకకు, ప్రపగు చుట్టంబు కెగ్గు పలుకకు, మదిలో గోపించు రాజుc గొల్వకు పాపపు దేశంబు సొరకు, పదిలము సుమతీ. | భావం: రూఢి చేసి మాట్లాడిన తరువాత అబ్ధమాడకుము. సహాయముగా నుండు బంధువులకు కిడు చేయకుము. కోపించే రాజును సేవింపకుము. పాపాత్ము లుండెడి దేశమునకు వెళ్ళకుము. |
| 85. వఱదైన చేను దున్నకు కఱవైనను బంధుజనులకడ కేగకుమీ, పరులకు మర్మము సెప్పకు, పిఱికికి దళవాయితనము బెట్టకు సుమతీ. | భావం: వరద వచ్చే పొలమును వ్యవసాయము చేయకుము, కరువు వచ్చినచొ చుతముల కరుగకుము. ఇతరులకు రహస్యము చెప్పకుము. భయము గలవాడికి సేవా నాయకత్వము నీయకుము. |
| 86. వరిపంటలేని యూరును, దొరలుండని యూరు, తోడు దొరకని తెరువున్, ధరను బతిలేని గృహమును, నరయంగా రుద్రభూమి యనదగు సుమతీ. | భావం: వరిపంటలేని యూరును, అధికారియుండని గ్రామమును, తోడుదొరకని మార్గమును, యజమానుడులేని ఇల్లును వల్లకాడుతో సమానము. |
| 87. వినదగు నెవ్వరు చెప్పిన వినినంతనె వేగపడక వివరింపcదగున్ గని కల్ల నిజము దెలిసిన మనుజుcడెపో నీతిపరుcడు మహిలో సుమతీ. | భావం: ఎవ్వరు చెప్పిననూ వినపవచ్చును. వినగానే తొందర పడక నిజమో అబ్ధమో వివరించి తెలిసికొనినవాడే న్యాయము తెలిసినవాడ. |
| 88. సరసము విరసము కొఱకే పరిపూర్ణ సుఖంబు లధిక బాధల కొఱకే పెరుగుట విరుగుట కొఱకే ధర తగ్గుట హెచ్చు కొరకె తథ్యము సుమతీ. | భావం: హాస్యము లాడుట నిరోధము గల్గుటకే, మిక్కిలి సౌఖ్యములనుభవించుట పెక్కు కష్తముల నొందుటకే, అధికముగా పెరుగుట విరుగుతకొరకే, ధర తగ్గుట అధికమగుత. నిజమగు కారణము లగును. |
| 89. సిరిదా వచ్చిన వచ్చును సలలితముగ నారికేళ సలిలము భంగిన్ సిరిదాcబోయిన బోవును కరి మ్రింగిన వెలగపండు కరణిని సుమతీ. | భావం: సంపద కలుగునప్పుడు కొబ్బరి కాయలొనికి నీరువచ్చు విధముగానే రమ్యముగా కలుగును. సంపదపోవునపుడు ఏనుగు మ్రింగిన వెలగపండులోని గుంజు మాయమగు విధముసనే మాయమయిపోవును. |
| 90. స్త్రీలయెడల వాదులాడక బాలురతోc జెలిమిచేసి భాషింపకుమీ మేలైన గుణము విడువకు ఏలిన పతి నిందసేయ కెన్నడు సుమతీ. | భావం: ఎన్నడును స్త్రీలతో వివాదములాడకుము, బాలురతో స్నేహము చేసి మాటలాడకుము, మంచి గుణములు వదలకుము; పాలించు యజమానుని దూషింపకుము. |
| 91. తన కోపమే తన శత్రువు తన శాంతమె తనకు రక్ష, దయ చుట్టంబౌc తన సంతోషమె స్వర్గము తనదుఖఃమె నరక మండ్రు, తథ్యము సుమతీ. | భావం: తన యొక్క కోపము శత్రువు వలె భాధయును, నెమ్మది తనము రక్షకునివలె రక్షయును, కరున చుట్టమువలె ఆదరమును, సంతోషము స్వర్గములవలె సుఖమును, దుఃఖము నరకమువలె వేదనను కల్గించునని చెప్పుదురు. |
| 92. దగ్గర కొండెము సెప్పెడు ప్రెగ్గడ పలుకులకు రాజు ప్రియుడై మఱి తా నెగ్గు బ్రజ కాచరించుట బొగ్గులకై కల్పతరువు బొడుచుట సుమతీ. | భావం: దగ్గర నున్న మంత్రి చెప్పు చాడీఈలను విని; రాజు యిష్టపడి; ప్రజలకు కీడు చేయుట అనునది; కోరిన కోరికల నిచ్చు చెట్టును బొగ్గులకై నరకుటతో సమానముగా నుండును. |
| 93. మంత్రిగలవాని రాజ్యము మంత్రము సెడకుండ నిలుచుc దరుచుగ ధరలో మంత్రి విహీనుని రాజ్యము జంత్రపుంగీ లూడినట్లు జరుగదు సుమతీ. | భావం: మంత్రి యున్న రాజు యొక్క రాజ్యము, కట్టుబాటు చెడిపోకుండా జరుగును. మంత్రి లేని రాజు యొక్క రాజ్యము కీలూడిన యంత్రము వలె నడువదు. |
| 94. లావుగల వానికంటెను భావింపగ నీతిపరుడు బలవంతుండౌ గ్రావంబంత గజంబును మావటివాc డెక్కినట్లు మహిలో సుమతీ. 100 | భావం: కొండ అంతటి ఏనుగును మావటివా డెక్కి లోబరచుకొనునట్లే లావుగలిగిన వాడికంటెను, నీతిగల్గినవాడు బలవంతుడగును. |
| 95.మది నొకని వలచియుండగ మదిచెడి యొక కౄరతిరుగన్ బొది జిలుక పిల్లి పట్టిన జదువునే యా పంజరమున జగతిని సుమతీ. | భావం: స్త్రీ మనసిచ్చిన వానితోనే మాటాడుతుంది గాని ఇతరులు ఎంత ఆకర్షించాలని ప్రయత్నించినా మాట్లాడరు. |
| 96. మెలెంచని మాలిన్యుని మాలను, నగసాలెవాని, మంగలిహితుగా నేలిని నరపతి రాజ్యము నేల గలసిపోవుగాని నెగడదు సుమతీ | భావం: దుస్సాంగత్యము వలన రాజు నశించిపోతాడు. |
| 97. రా, పొమ్మని పిలువని యా భూపాలునిఁగొల్వ భుక్తిముక్తులు గలవే? దీపంబులేని యింటనుఁ జేపుణికి ళ్యాడినట్లు సిద్ధము సుమతీ | భావం: దీపములేని ఇంటిలో పట్టు దొరకనట్లే రమ్మని, పొమ్మనని రాజును సేవించినా ఫలితము కల్గదు. |
| 98. వరిపంటలేని యూరును దొరయుండని యూరు, తోడు దొరకని తెరువున్ ధరను బతిలేని గృహమును నరయంగా రుద్రభూమి యనదగు సుమతీ | భావం: వల్లకాటితో సమానమైనవి వరిపంటలేని వూరు, అధికారివుండని గ్రామము మొదలగునవి. |
| 99. మానధను డాత్మధృతి చెడి హీనుండగువాని నాశ్రయించుట యెల్లన్ మానెండు జలము లోపల నేనుగు మెయిదాచినట్టు లెరుగుము సుమతీ. | భావం: అభిమానసంతుడు ధేర్యము తొలగి నీచుని సేవించుత కొంచెము నీళ్ళలో ఏనుగు శరీరమును దాసుకొను విధముగా నుండును. |
| 100. బంగారు కుదువఁబెట్టకు నంగడి వెచ్చము లాడకు, సంగరమునఁ బాఱిపోకు, సరసుడవైతే వెంగలితోఁ జెలిమివలదు వినురా సుమతీ!John | భావం: బంగారము తాకట్టుపెట్తకుము. యుద్ధమునందు పారిపోకుము దుకాణము నందు వెచ్చములు అప్పు తీయకుము. అవివేకితో స్నేహము చేయకుము. |