సుమతీ శతకం

శ్రీ రాముని దయచేతను

నారూఢిగ సకల జనులు నౌరా యనగా

ధారాళమైన నీతులు

నోరూరగ జవులు పుట్ట నుడివెద సుమతీ ॥ 1 ॥

అక్కరకు రాని చుట్టము,

మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు, మొహరమున దా

నెక్కిన బారని గుర్రము

గ్రక్కున విడవంగవలయు గదరా సుమతీ ॥ 2 ॥

అడిగిన జీతంబియ్యని

మిడిమేలపు దొరను గొల్చి మిడుకుట కంటెన్

వడిగల యెద్దుల గట్టుక

మడి దున్నుకు బ్రతుక వచ్చు మహిలో సుమతీ ॥ 3 ॥

అడియాస కొలువు గొలువకు,

గుడి మణియము సేయబోకు, కుజనుల తోడన్

విడువక కూరిమి సేయకు,

మడవిని దోడరకొంటి నరుగకు సుమతీ ॥ 4 ॥

అధరము గదలియు, గదలక

మధురములగు భాష లుడుగి మౌన వ్రతుడౌ

అధికార రోగ పూరిత

బధిరాంధక శవము జూడ బాపము సుమతీ ॥ 5 ॥

అప్పు కొని చేయు విభవము,

ముప్పున బృఆయంపుటాలు, మూర్ఖుని తపమున్,

దప్పరయని నృపు రాజ్యము

దెప్పరమై మీద గీడు దెచ్చుర సుమతీ ॥ 6 ॥

అప్పిచ్చువాడు, వైద్యుడు

నెప్పుడు నెడతెగక పారు నేరును, ద్విజుడున్

జొప్పడిన యూర నుండుము

చొప్పడకున్నట్టి యూరు చొరకుము సుమతీ ॥ 7 ॥

అల్లుని మంచితనంబు,

గొల్లని సాహిత్య విద్య, కోమలి నిజమున్,

బొల్లున దంచిన బియ్యము,

దెల్లని కాకులును లేవు తెలియుము సుమతీ ॥ 8 ॥

ఆకొన్న కూడె యమృతము,

తాకొంచక నిచ్చువా~ండె దాత ధరిత్రిన్,

సోకోర్చువాడె మనుజుడు,

తేకువ గలవాడె వంశ తిలకుడు సుమతీ ॥ 9 ॥

ఆకలి యుడుగని కడుపును,

వేకటియగు లంజ పడుపు విడువని బ్రతుకున్,

బ్రాకొన్న నూతి యుదకము,

మేకల పాడియును రోత మేదిని సుమతీ ॥ 10 ॥

ఇచ్చునదే విద్య, రణమున

జొచ్చునదే మగతనంబు, సుకవీశ్వరులున్

మెచ్చునదే నేర్చు, వదుకు

వచ్చునదే కీడు సుమ్ము వసుధను సుమతీ ॥ 11 ॥

ఇమ్ముగ జదువని నోరును,

నమ్మా యని బిలిచి యన్న మడుగని నోరున్,

దమ్ముల బిలువని నోరును

గుమ్మరి మను ద్రవ్వినట్టి గుంటర సుమతీ ॥ 12 ॥

ఉడుముండదె నూరేండ్లును,

బడియుండదె పేర్మి బాము పదినూరేండ్లున్,

మడువున గొక్కెర యుండదె,

కడు నిల బురుషార్థ పరుడు గావలె సుమతీ ॥ 13 ॥

ఉత్తమగుణములు నీచున

కెత్తెఱగున గలుగ నేర్చు; నెయ్యెడలం దా

నెత్తిచ్చి కరగి పోసిన

నిత్తడి బంగారమగునె యిలలో సుమతీ? ॥ 14 ॥

ఉదకము ద్రావెడు హయమును,

మదమున నుప్పొంగుచుండు మత్తేభంబున్,

మొదవు కడ నున్న వృషభము,

జదువని యానీచు గడకు జనకుర సుమతీ ॥ 15 ॥

ఉపకారికి నుపకారము

విపరీతము గాదు సేయ వివరింపంగా;

నపకారికి నుపకారము

నెపమెన్నక సేయువాడు నేర్పరి సుమతీ ॥ 16 ॥

ఉపమింప మొదలు తియ్యన

కపటం బెడనెడను జెఱకు కై వడినే పో

నెపములు వెదకును గడపట

గపటపు దుర్జాతి పొందు గదరా సుమతీ ॥ 17 ॥

ఎప్పటి కెయ్యది ప్రస్తుత

మప్పటికా మాటలాడి, యన్యుల మనముల్

నొప్పించక, తా నొవ్వక,

తప్పించుక తిరుగువాడు ధన్యుడు సుమతీ ॥ 18 ॥

ఎప్పుడు దప్పులు వెదకెడు

నప్పురుషుని గొల్వగూడ దది యెట్లన్నన్

సర్పంబు పడగ నీడను

గప్ప వసించిన విధంబు గదరా సుమతీ ॥ 19 ॥

ఎప్పుడు సంపద కలిగిన

నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది యెట్లన్నన్

తెప్పలుగ జెఱువు నిండిన

గప్పలు పదివేలు చేరు గదరా సుమతీ ॥ 20 ॥

ఏఱకుమీ కసుగాయలు,

దూఱకుమీ బంధుజనుల దోషము సుమ్మీ,

పాఱకుమీ రణమందున,

మీఱకుమీ గురువు నాజ్ఞ మేదిని సుమతీ ॥ 21 ॥

ఒక యూరికి నొక కరణము,

నొక తీర్పరియైన గాక, నొగి దఱుచైనన్,

గకవికలు గాక యుండునె

సకలంబును గొట్టువడక సహజము సుమతీ ॥ 22 ॥

ఒరు నాత్మ దలచు సతి విడు,

మఱుమాటలు పలుకు సతుల మన్నింపకుమీ,

వెఱ పెఱుగని భటునేలకు,

తఱచుగ సతి గవయ బోకు, తగదుర సుమతీ ॥ 23 ॥

ఒల్లని సతి నొల్లని పతి,

నొల్లని చెలికాని విడువ నొల్లని వాడే

గొల్లండు, కాక ధరలో

గొల్లండును గొల్లడౌనె గుణమున సుమతీ ॥ 24 ॥

ఓడల బండ్లును వచ్చును,

ఓడలు నాబండ్లమీద నొప్పుగ వచ్చున్,

ఓడలు బండ్లును వలనే

వాడంబడు గలిమి లేమి వసుధను సుమతీ ॥ 25 ॥

కడు బలవంతుడైనను

బుడమిని బ్రాయంపుటాలి బుట్టిన యింటన్

దడవుండ నిచ్చెనేనియు

బడుపుగ నంగడికి దానె బంపుట సుమతీ ॥ 26 ॥

కనకపు సింహాసనమున

శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభ లగ్నమునం

దొనరగ బట్టము గట్టిన

వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ ॥ 27 ॥

కప్పకు నొరగాలైనను,

సర్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్,

ముప్పున దరిద్రుడైనను,

తప్పదు మఱి దుఃఖ మగుట తథ్యము సుమతీ ॥ 28 ॥

కమలములు నీట బాసిన

కమలాప్తుని రశ్మి సోకి కమలిన భంగిన్

తమ తమ నెలవులు దప్పిన

తమ మిత్రులు శత్రులౌట తథ్యము సుమతీ ॥ 29 ॥

కరణము గరణము నమ్మిన

మరణాంతక మౌను గాని మనలేడు సుమీ,

కరణము దన సరి కరణము

మఱి నమ్మక మర్మ మీక మనవలె సుమతీ ॥ 30 ॥

కరణముల ననుసరింపక

విరసంబున దిన్న తిండి వికటించు జుమీ

యిరుసున కందెన బెట్టక

పరమేశ్వరు బండి యైన బారదు సుమతీ ॥ 31 ॥

కరణము సాదైయున్నను,

గరి మద ముడిగినను, బాము గఱవక యున్నన్,

ధర దేలు మీటకున్నను,

గర మరుదుగ లెక్క గొనరు గదరా సుమతీ ॥ 32 ॥

కసుగాయ గఱచి చూచిన

మసలక పస యొగరు రాక మధురంబగునా,

పస గలుగు యువతులుండగ

పసి బాలల బొందువాడు పశువుర సుమతీ ॥ 33 ॥

కవి కాని వాని వ్రాతయు,

నవరస భావములు లేని నాతుల వలపున్,

దవిలి చను పంది నేయని

వివిధాయుధ కౌశలంబు వృధరా సుమతీ ॥ 34 ॥

కాదు సుమీ దుస్సంగతి,

పోదుసుమీ "కీర్తి" కాంత పొందిన పిదపన్,

వాదు సుమీ యప్పిచ్చుట,

లేదు సుమీ సతుల వలపు లేశము సుమతీ ॥ 35 ॥

కాముకుడు దనిసి విడిచిన

కోమలి బరవిటుడు గవయ గోరుట యెల్లన్

బ్రేమమున జెఱకు పిప్పికి

చీమలు వెస మూగినట్లు సిద్ధము సుమతీ ॥ 36 ॥

కారణము లేని నగవును,

బేరణము లేని లేమ, పృథివీ స్థలిలో

బూరణము లేని బూరెయు,

వీరణము లేని పెండ్లి వృధరా సుమతీ ॥ 37 ॥

కులకాంత తోడ నెప్పుడు

గలహింపకు, వట్టి తప్పు ఘటియింపకుమీ,

కలకంఠి కంట కన్నీ

రొలికిన సిరి యింట నుండ నొల్లదు సుమతీ ॥ 38 ॥

కూరిమి గల దినములలో

నేరము లెన్నడును గలుగ నేరవు మఱి యా

కూరిమి విరసంబైనను

నేరములే తోచు చుండు నిక్కము సుమతీ ॥ 39 ॥

కొంచెపు నరు సంగతిచే

నంచితముగ గీడు వచ్చు నది యెట్లన్నన్

గించిత్తు నల్లి కుట్టిన

మంచమునకు జేటు వచ్చు మహిలో సుమతీ ॥ 40 ॥

కొక్కోకమెల్ల జదివిన,

చక్కనివాడైన, రాజ చంద్రుండైనన్,

మిక్కిలి రొక్కము లియ్యక,

చిక్కదురా వారకాంత సిద్ధము సుమతీ ॥ 41 ॥

కొఱ గాని కొడుకు బుట్టిన

కొఱ గామియె కాదు, తండ్రి గుణముల జెఱచున్

చెఱకు తుద వెన్ను బుట్టిన

జెఱకున తీపెల్ల జెఱచు సిద్ధము సుమతీ ॥ 42 ॥

కోమలి విశ్వాసంబును,

బాములతో జెలిమి, యన్య భామల వలపున్,

వేముల తియ్యదనంబును,

భూమీశుల నమ్మికలును బొంకుర సుమతీ ॥ 43 ॥

గడన గల మగని జూచిన

నడుగడుగున మడుగు లిడుదు రతివలు దమలో,

గడ నుడుగు మగని జూచిన

నడ పీనుగు వచ్చె నంచు నగుదురు సుమతీ ॥ 44 ॥

చింతింపకు కడచిన పని,

కింతులు వలతురని నమ్మ కెంతయు మదిలో,

నంతఃపుర కాంతలతో

మంతనముల మాను మిదియె మతముర సుమతీ ॥ 45 ॥

చీమలు పెట్టిన పుట్టలు

పాముల కిరవైనయట్లు పామరుడు దగన్

హేమంబు గూడ బెట్టిన

భూమీశుల పాల జేరు భువిలో సుమతీ ॥ 46 ॥

చుట్టములు గాని వారలు

చుట్టములము నీకటంచు సొంపు దలిర్పన్

నెట్టుకొని యాశ్రయింతురు

గట్టిగ ద్రవ్యంబు గలుగ గదరా సుమతీ ॥ 47 ॥

చేతులకు దొడవు దానము,

భూతలనాథులకు దొడవు బొంకమి ధరలో,

నీతియె తొడవెవ్వారికి,

నాతికి మానంబు తొడవు నయముగ సుమతీ ॥ 48 ॥

తడ వోర్వక, యొడ లోర్వక,

కడు వేగం బడిచి పడిన గార్యం బగునే,

తడ వోర్చిన, నొడ లోర్చిన,

జెడిపోయిన కార్యమెల్ల జేకుఱు సుమతీ ॥ 49 ॥

తన కోపమె తన శత్రువు,

తన శాంతమె తనకు రక్ష, దయ చుట్టంబౌ

తన సంతోషమె స్వర్గము,

తన దుఃఖమె నరక మండ్రు తథ్యము సుమతీ ॥ 50 ॥

తన యూరి తపసి తపమును,

తన పుత్రుని విద్య పెంపు, దన సతి రూపున్,

దన పెరటి చెట్టు మందును,

మనసున వర్ణింపరెట్టి మనుజులు సుమతీ ॥ 51 ॥

తన కలిమి యింద్ర భోగము,

తన లేమియె స్వర్గలోక దారిద్ర్యంబున్,

దన చావు జల ప్రళయము,

తను వలచిన యదియె రంభ తథ్యము సుమతీ ॥ 52 ॥

తన వారు లేని చోటను,

జనమించుక లేని చోట, జగడము చోటన్,

అనుమానమైన చోటను,

మనుజునకును నిలువ దగదు మహిలో సుమతీ ॥ 53 ॥

తమలము వేయని నోరును,

విమతులతో చెలిమి చేసి వెతబడు తెలివిన్,

గమలములు లేని కొలకును,

హిమధాముడు లేని రాత్రి హీనము సుమతీ ॥ 54 ॥

తలనుండు విషము ఫణికిని,

వెలయంగా దోక నుండు వృశ్చికమునకున్,

తల తోక యనక యుండును

ఖలునకు నిలువెల్ల విషము గదరా సుమతీ ॥ 55 ॥

తలపొడుగు ధనము పోసిన

వెలయాలికి నిజము లేదు వివరింపంగా

దల దడివి బాస జేసిన

వెలయాలిని నమ్మరాదు వినరా సుమతీ ॥ 56 ॥

తల మాసిన, నొలు మాసిన,

వలువలు మాసినను బ్రాణ వల్లభునైనన్

గులకాంతలైన రోతురు

తిలకింపగ భూమిలోన దిరముగ సుమతీ ॥ 57 ॥

తాను భుజింపని యర్థము

మానవ పతి జేరు గొంత మఱి భూగతమౌ

గానల నీగలు గూర్చిన

తేనియ యొరు జేరునట్లు తిరముగ సుమతీ ॥ 58 ॥

దగ్గఱ కొండెము సెప్పెడు

ప్రెగ్గడ పలుకులకు రాజు ప్రియుడై మఱి దా

నెగ్గు బ్రజ కాచరించుట

బొగ్గులకై కల్పతరువు బొడుచుట సుమతీ ॥ 59 ॥

ధనపతి సఖుడై యుండిన

నెనయంగా శివుడు భిక్షమెత్తగ వలసెన్,

దన వారి కెంత గలిగిన

దన భాగ్యమె తనకు గాక తథ్యము సుమతీ ॥ 60 ॥

ధీరులకు జేయు మేలది

సారంబగు నారికేళ సలిలము భంగిన్

గౌరవమును మఱి మీదట

భూరి సుఖావహము నగును భువిలో సుమతీ ॥ 61 ॥

నడువకుమీ తెరువొక్కట,

గుడువకుమీ శత్రు నింట గూరిమి తోడన్,

ముడువకుమీ పరధనముల,

నుడువకుమీ యొరుల మనసు నొవ్వగ సుమతీ ॥ 62 ॥

నమ్మకు సుంకరి, జూదరి,

నమ్మకు మొగసాల వాని, నటు వెలయాలిన్,

నమ్మకు మంగడి వానిని,

నమ్మకు మీ వామ హస్తు నవనిని సుమతీ ॥ 63 ॥

నయమున బాలుం ద్రావరు,

భయమునను విషమ్మునైన భక్షింతురుగా,

నయమెంత దోషకారియొ,

భయమే జూపంగ వలయు బాగుగ సుమతీ ॥ 64 ॥

నరపతులు మేఱ దప్పిన,

దిరమొప్పగ విధవ యింట దీర్పరి యైనన్,

గరణము వైదికుడైనను,

మరణాంతక మౌనుగాని మానదు సుమతీ ॥ 65 ॥

నవరస భావాలంకృత

కవితా గోష్టియును, మధుర గానంబును దా

నవివేకి కెంత జెప్పిన

జెవిటికి శంఖూదినట్లు సిద్ధము సుమతీ ॥ 66 ॥

నవ్వకుమీ సభ లోపల,

నవ్వకుమీ తల్లి, దండ్రి, నాథుల తోడన్,

నవ్వకుమీ పరసతితో,

నవ్వకుమీ విప్రవరుల నయమిది సుమతీ ॥ 67 ॥

నీరే ప్రాణాధారము

నోరే రసభరితమైన నుడువుల కెల్లన్

నారియె నరులకు రత్నము

చీరయె శృంగారమండ్రు సిద్ధము సుమతీ ॥ 68 ॥

పగవల దెవ్వరి తోడను,

వగవంగా వలదు లేమి వచ్చిన పిదపన్,

దెగ నాడ వలదు సభలను

మగువకు మనసియ్య వలదు మహిలో సుమతీ ॥ 69 ॥

పతికడకు, దన్ను గూరిన

సతికడకును, వేల్పు కడకు, సద్గురు కడకున్,

సుతుకడకు రిత్తచేతుల

మతిమంతులు చనరు నీతి మార్గము సుమతీ ॥ 70 ॥

పనిచేయునెడల దాసియు,

ననుభవమున రంభ, మంత్రి యాలోచనలన్,

దనభుక్తి యెడల దల్లియు,

నన్ దన కులకాంత యుండు నగురా సుమతీ ॥ 71 ॥

పరనారీ సోదరుడై,

పరధనముల కాసపడక, పరులకు హితుడై,

పరులు దను బొగడ నెగడక,

పరు లలిగిన నలుగ నతడు పరముడు సుమతీ ॥ 72 ॥

పరసతి కూటమి గోరకు,

పరధనముల కాసపడకు, బరునెంచకుమీ,

సరిగాని గోష్టి సేయకు,

సిరిచెడి చుట్టంబు కడకు జేరకు సుమతీ ॥ 73 ॥

పరసతుల గోష్ఠి నుండిన

పురుషుడు గాంగేయుడైన భువి నింద పడున్,

బరసతి సుశీలయైనను

బరుసంగతి నున్న నింద పాలగు సుమతీ ॥ 74 ॥

పరులకు నిష్టము సెప్పకు,

పొరుగిండ్లకు బనులు లేక పోవకు మెపుడున్,

బరు గదిసిన సతి గవయకు,

మెఱిగియు బిరుసైన హయము లెక్కకు సుమతీ ॥ 75 ॥

పర్వముల సతుల గవయకు,

ముర్వీశ్వరు కరుణ నమ్మి యుబ్బకు మదిలో,

గర్వింప నాలి బెంపకు,

నిర్వహణము లేని చోట నిలువకు సుమతీ ॥ 76 ॥

పలు దోమి సేయు విడియము,

తలగడిగిన నాటి నిద్ర, తరుణులయెడలన్

బొల యలుక నాటి కూటమి

వెల యింతని చెప్పరాదు వినరా సుమతీ ॥ 77 ॥

పాటెఱుగని పతి కొలువును,

గూటంబున కెఱుకపడని కోమలి రతియున్,

బేటెత్త జేయు చెలిమియు,

నేటికి నెదురీదినట్టు లెన్నగ సుమతీ ॥ 78 ॥

పాలను గలసిన జలమును

పాల విధంబుననె యుండు బరికింపంగా

పాల చవి జెఱచు గావున

పాలసుడగు వాని పొందు వలదుర సుమతీ ॥ 79 ॥

పాలసునకైన యాపద

జాలింబడి తీర్ప దగదు సర్వజ్ఞునకున్

తేలగ్ని బడగ బట్టిన

మేలెఱుగునె మీటు గాక మేదిని సుమతీ ॥ 80 ॥

పిలువని పనులకు బోవుట,

గలయని సతి గతియు, రాజు గానని కొలువుం,

బిలువని పేరంటంబును,

వలువని చెలిమియును జేయ వలదుర సుమతీ ॥ 81 ॥

పుత్రోత్సాహము తండ్రికి

పుత్రుడు జన్మించినపుడె పుట్టదు, జనులా

పుత్రుని కనుగొని బొగడగ

పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొందుర సుమతీ ॥ 82 ॥

పురికిని ప్రాణము గోమటి,

వరికిని ప్రాణంబు నీరు వసుమతి లోనన్,

గరికిని ప్రాణము తొండము,

సిరికిని ప్రాణంబు మగువ సిద్ధము సుమతీ ॥ 83 ॥

పులి పాలు దెచ్చి యిచ్చిన,

నలవడగా గుండె గోసి యఱచే నిడినన్,

దలపొడుగు ధనము బోసిన,

వెలయాలికి గూర్మి లేదు వినరా సుమతీ ॥ 84 ॥

పెట్టిన దినముల లోపల

నట్టడవులనైన వచ్చు నానార్థములున్,

బెట్టని దినముల గనకపు

గట్టెక్కిన నేమి లేదు గదరా సుమతీ ॥ 85 ॥

పొరుగున బగవాడుండిన,

నిరవొందక వ్రాతకాడె యేలిక యైనన్,

ధర గాపు కొండెమాడిన,

గరణాలకు బ్రదుకు లేదు గదరా సుమతీ ॥ 86 ॥

బంగారు కుదువ బెట్టకు,

సంగరమున బాఱిపోకు సరసుడవైతే,

నంగడి వెచ్చము వాడకు,

వెంగలితో జెలిమి వలదు వినరా సుమతీ ॥ 87 ॥

బలవంతుడ నాకేమని

పలువురతో నిగ్రహించి పలుకుట మేలా,

బలవంత మైన సర్పము

చలి చీమల చేత జిక్కి చావదె సుమతీ ॥ 88 ॥

మదినొకని వలచి యుండగ

మదిచెడి యొక క్రూర విటుడు మానక తిరుగున్

బది చిలుక పిల్లి పట్టిన

జదువునె యాపంజరమున జగతిని సుమతీ ॥ 89 ॥

మండల పతి సముఖంబున

మెండైన ప్రధాని లేక మెలగుట యెల్లన్

గొండంత మదపు టేనుగు

తొండము లేకుండినట్లు దోచుర సుమతీ ॥ 90 ॥

మంత్రిగలవాని రాజ్యము

తంత్రము సెడకుండ నిలుచు దఱచుగ ధరలో

మంత్రి విహీనుని రాజ్యము

జంత్రపు గీలూడినట్లు జరుగదు సుమతీ ॥ 91 ॥

మాటకు బ్రాణము సత్యము,

కోటకు బ్రాణంబు సుభట కోటి, ధరిత్రిన్

బోటికి బ్రాణము మానము,

చీటికి బ్రాణంబు వ్రాలు సిద్ధము సుమతీ ॥ 92 ॥

మానధను డాత్మధృతి చెడి

హీనుండగు వాని నాశ్రయించుట యెల్లన్

మానెడు జలముల లోపల

నేనుగు మెయి దాచినట్టు లెఱుగుము సుమతీ ॥ 93 ॥

మేలెంచని మాలిన్యుని,

మాలను, మొగసాలెవాని, మంగలి హితుగా

నేలిన నరపతి రాజ్యము

నేల గలసి పోవుగాని నెగడదు సుమతీ ॥ 94 ॥

రాపొమ్మని పిలువని యా

భూపాలుని గొల్వ భుక్తి ముక్తులు గలవే

దీపంబు లేని యింటను

జేపున కీళ్ళాడినట్లు సిద్ధము సుమతీ ॥ 95 ॥

రూపించి పలికి బొంకకు,

ప్రాపగు చుట్టంబు నెగ్గు పలుకకు మదిలో,

గోపించు రాజు గొల్వకు,

పాపపు దేశంబు సొఱకు పదిలము సుమతీ ॥ 96 ॥

లావిగలవాని కంటెను

భావింపగ నీతిపరుడు బలవంతుండౌ

గ్రానంబంత గజంబును

మావటివాడెక్కినట్లు మహిలో సుమతీ ॥ 97 ॥

వఱదైన చేను దున్నకు,

కఱవైనను బంధుజనుల కడ కేగకుమీ,

పరులకు మర్మము చెప్పకు,

పిరికికి దళవాయి తనము పెట్టకు సుమతీ ॥ 98 ॥

వరిపంట లేని యూరును,

దొర యుండని యూరు, తోడు దొరకని తెరువున్,

ధరను పతి లేని గృహమును

నరయంగా రుద్రభూమి యనదగు సుమతీ ॥ 99 ॥

వినదగు నెవ్వరు జెప్పిన

వినినంతనె వేగ పడక వివరింప దగున్

కని కల్ల నిజము దెలిసిన

మనుజుడె పో నీతి పరుడు మహిలో సుమతీ ॥ 100 ॥

వీడెము సేయని నోరును,

జేడెల యధరామృతంబు సేయని నోరున్,

పాడంగరాని నోరును

బూడిద కిరవైన పాడు బొందర సుమతీ ॥ 101 ॥

వెలయాలి వలన గూరిమి

గలగదు, మఱి గలిగెనేని కడతేఱదుగా,

బలువురు నడచెడు తెరువున

మొలవదు పువు, మొలిచెనేని పొదలదు సుమతీ ॥ 102 ॥

వెలయాలు చేయు బాసలు,

వెలయగ మొగసాల బొందు వెలమల చెలిమిన్,

గలలోన గన్న కలిమియు

విలసితముగ నమ్మరాదు వినరా సుమతీ ॥ 103 ॥

వేసరపు జాతి గానీ,

వీసము దా జేయనట్టి వీరిడి గానీ,

దాసి కొడుకైన గానీ,

కాసులు గల వాడె రాజు గదరా సుమతీ ॥ 104 ॥

శుభముల పొందని చదువును,

నభినయముగ రాగరసము నందని పాటల్,

గుభ గుభలు లేని కూటమి,

సభ మెచ్చని మాటలెల్ల జప్పన సుమతీ ॥ 105 ॥

సరసము విరసము కొఱకే,

పరిపూర్ణ సుఖంబు లధిక బాధల కొఱకే,

పెరుగుట విరుగుట కొఱకే,

ధర తగ్గుట హెచ్చు కొఱకె తథ్యము సుమతీ ॥ 106 ॥

సిరి తా వచ్చిన వచ్చును

సలలితముగ నారికేళ సలిలము భంగిన్,

సిరి తా బోయిన బోవును

కరి మ్రింగిన వెలగ పండు కరణిని సుమతీ ॥ 107 ॥

స్త్రీల యెడ వాదులాడకు,

బాలురతో జెలిమిచేసి భాషింపకుమీ,

మేలైన గుణము విడువకు,

మేలిన పతి నింద సేయ కెన్నడు సుమతీ ॥ 108 ॥