అథ శ్రీమద్దేవీభాగవతే ద్వాదశస్కంధే దశమోఽధ్యాయః ||
వ్యాస ఉవాచ |
బ్రహ్మలోకాదూర్ధ్వభాగే సర్వలోకోఽస్తి యః శ్రుతః |
మణిద్వీపః స ఏవాస్తి యత్ర దేవీ విరాజతే || ౧ ||
సర్వస్మాదధికో యస్మాత్సర్వలోకస్తతః స్మృతః |
పురా పరాంబయైవాయం కల్పితో మనసేచ్ఛయా || ౨ ||
సర్వాదౌ నిజవాసార్థం ప్రకృత్యా మూలభూతయా |
కైలాసాదధికో లోకో వైకుంఠాదపి చోత్తమః || ౩ ||
గోలోకాదపి సర్వస్మాత్సర్వలోకోఽధికః స్మృతః |
న తత్సమం త్రిలోక్యాం తు సుందరం విద్యతే క్వచిత్ || ౪ ||
ఛత్రీభూతం త్రిజగతో భవసంతాపనాశకమ్ |
ఛాయాభూతం తదేవాస్తి బ్రహ్మాండానాం తు సత్తమ || ౫ ||
బహుయోజనవిస్తీర్ణో గంభీరస్తావదేవ హి |
మణిద్వీపస్య పరితో వర్తతే తు సుధోదధిః || ౬ ||
మరుత్సంఘట్టనోత్కీర్ణతరంగశతసంకులః |
రత్నాచ్ఛవాలుకాయుక్తో ఝషశంఖసమాకులః || ౭ ||
వీచిసంఘర్షసంజాతలహరీకణశీతలః |
నానాధ్వజసమాయుక్తా నానాపోతగతాగతైః || ౮ ||
విరాజమానః పరితస్తీరరత్నద్రుమో మహాన్ |
తదుత్తరమయోధాతునిర్మితో గగనే తతః || ౯ ||
సప్తయోజనవిస్తీర్ణః ప్రాకారో వర్తతే మహాన్ |
నానాశస్త్రప్రహరణా నానాయుద్ధవిశారదాః || ౧౦ ||
రక్షకా నివసంత్యత్ర మోదమానాః సమంతతః |
చతుర్ద్వారసమాయుక్తో ద్వారపాలశతాన్వితః || ౧౧ ||
నానాగణైః పరివృతో దేవీభక్తియుతైర్నృప |
దర్శనార్థం సమాయాంతి యే దేవా జగదీశితుః || ౧౨ ||
తేషాం గణా వసంత్యత్ర వాహనాని చ తత్ర హి |
విమానశతసంఘర్షఘంటాస్వనసమాకులః || ౧౩ ||
హయహేషాఖురాఘాతబధిరీకృతదిఙ్ముఖః |
గణైః కిలకిలారావైర్వేత్రహస్తైశ్చ తాడితాః || ౧౪ ||
సేవకా దేవసంఘానాం భ్రాజంతే తత్ర భూమిప |
తస్మిన్కోలాహలే రాజన్న శబ్దః కేనచిత్క్వచిత్ || ౧౫ ||
కస్యచిచ్ఛ్రూయతేఽత్యంతం నానాధ్వనిసమాకులే |
పదే పదే మిష్టవారిపరిపూర్ణసరాంసి చ || ౧౬ ||
వాటికా వివిధా రాజన్ రత్నద్రుమవిరాజితాః |
తదుత్తరం మహాసారధాతునిర్మితమండలః || ౧౭ ||
సాలోఽపరో మహానస్తి గగనస్పర్శి యచ్ఛిరః |
తేజసా స్యాచ్ఛతగుణః పూర్వసాలాదయం పరః || ౧౮ ||
గోపురద్వారసహితో బహువృక్షసమన్వితః |
యా వృక్షజాతయః సంతి సర్వాస్తాస్తత్ర సంతి చ || ౧౯ ||
నిరంతరం పుష్పయుతాః సదా ఫలసమన్వితాః |
నవపల్లవసంయుక్తాః పరసౌరభసంకులాః || ౨౦ ||
పనసా వకులా లోధ్రాః కర్ణికారాశ్చ శింశపాః |
దేవదారుకాంచనారా ఆమ్రాశ్చైవ సుమేరవః || ౨౧ ||
లికుచా హింగులాశ్చైలా లవంగాః కట్ఫలాస్తథా |
పాటలా ముచుకుందాశ్చ ఫలిన్యో జఘనేఫలాః || ౨౨ ||
తాలాస్తమాలాః సాలాశ్చ కంకోలా నాగభద్రకాః |
పున్నాగాః పీలవః సాల్వకా వై కర్పూరశాఖినః || ౨౩ ||
అశ్వకర్ణా హస్తికర్ణాస్తాలపర్ణాశ్చ దాడిమాః |
గణికా బంధుజీవాశ్చ జంబీరాశ్చ కురండకాః || ౨౪ ||
చాంపేయా బంధుజీవాశ్చ తథా వై కనకద్రుమాః |
కాలాగురుద్రుమాశ్చైవ తథా చందనపాదపాః || ౨౫ ||
ఖర్జూరా యూథికాస్తాలపర్ణ్యశ్చైవ తథేక్షవః |
క్షీరవృక్షాశ్చ ఖదిరాశ్చించాభల్లాతకాస్తథా || ౨౬ ||
రుచకాః కుటజా వృక్షా బిల్వవృక్షాస్తథైవ చ |
తులసీనాం వనాన్యేవం మల్లికానాం తథైవ చ || ౨౭ ||
ఇత్యాదితరుజాతీనాం వనాన్యుపవనాని చ |
నానావాపీశతైర్యుక్తాన్యేవం సంతి ధరాధిప || ౨౮ ||
కోకిలారావసంయుక్తా గుంజద్భ్రమరభూషితాః |
నిర్యాసస్రావిణః సర్వే స్నిగ్ధచ్ఛాయాస్తరూత్తమాః || ౨౯ ||
నానాఋతుభవా వృక్షా నానాపక్షిసమాకులాః |
నానారసస్రావిణీభిర్నదీభిరతిశోభితాః || ౩౦ ||
పారావతశుకవ్రాతసారికాపక్షమారుతైః |
హంసపక్షసముద్భూతవాతవ్రాతైశ్చలద్ద్రుమమ్ || ౩౧ ||
సుగంధగ్రాహిపవనపూరితం తద్వనోత్తమమ్ |
సహితం హరిణీయూథైర్ధావమానైరితస్తతః || ౩౨ ||
నృత్యద్బర్హికదంబస్య కేకారావైః సుఖప్రదైః |
నాదితం తద్వనం దివ్యం మధుస్రావి సమంతతః || ౩౩ ||
కాంస్యసాలాదుత్తరే తు తామ్రసాలః ప్రకీర్తితః |
చతురస్రసమాకార ఉన్నత్యా సప్తయోజనః || ౩౪ ||
ద్వయోస్తు సాలయోర్మధ్యే సంప్రోక్తా కల్పవాటికా |
యేషాం తరూణాం పుష్పాణి కాంచనాభాని భూమిప || ౩౫ ||
పత్రాణి కాంచనాభాని రత్నబీజఫలాని చ |
దశయోజనగంధో హి ప్రసర్పతి సమంతతః || ౩౬ ||
తద్వనం రక్షితం రాజన్వసంతేనర్తునానిశమ్ |
పుష్పసింహాసనాసీనః పుష్పచ్ఛత్రవిరాజితః || ౩౭ ||
పుష్పభూషాభూషితశ్చ పుష్పాసవవిఘూర్ణితః |
మధుశ్రీర్మాధవశ్రీశ్చ ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే || ౩౮ ||
క్రీడతః స్మేరవదనే సుమస్తబకకందుకైః |
అతీవ రమ్యం విపినం మధుస్రావి సమంతతః || ౩౯ ||
దశయోజనపర్యంతం కుసుమామోదవాయునా |
పూరితం దివ్యగంధర్వైః సాంగనైర్గానలోలుపైః || ౪౦ ||
శోభితం తద్వనం దివ్యం మత్తకోకిలనాదితమ్ |
వసంతలక్ష్మీసంయుక్తం కామికామప్రవర్ధనమ్ || ౪౧ ||
తామ్రసాలాదుత్తరత్ర సీససాలః ప్రకీర్తితః |
సముచ్ఛ్రాయః స్మృతోఽప్యస్య సప్తయోజనసంఖ్యయా || ౪౨ ||
సంతానవాటికామధ్యే సాలయోస్తు ద్వయోర్నృప |
దశయోజనగంధస్తు ప్రసూనానాం సమంతతః || ౪౩ ||
హిరణ్యాభాని కుసుమాన్యుత్ఫుల్లాని నిరంతరమ్ |
అమృతద్రవసంయుక్తఫలాని మధురాణి చ || ౪౪ ||
గ్రీష్మర్తుర్నాయకస్తస్యా వాటికాయా నృపోత్తమ |
శుక్రశ్రీశ్చ శుచిశ్రీశ్చ ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే || ౪౫ ||
సంతాపత్రస్తలోకాస్తు వృక్షమూలేషు సంస్థితాః |
నానాసిద్ధైః పరివృతో నానాదేవైః సమన్వితః || ౪౬ ||
విలాసినీనాం బృందైస్తు చందనద్రవపంకిలైః |
పుష్పమాలాభూషితైస్తు తాలవృంతకరాంబుజైః || ౪౭ ||
ప్రాకారః శోభితో రాజన్ శీతలాంబునిషేవిభిః | [ఏజత్]
సీససాలాదుత్తరత్రాప్యారకూటమయః శుభః || ౪౮ ||
ప్రాకారో వర్తతే రాజన్మునియోజనదైర్ఘ్యవాన్ |
హరిచందనవృక్షాణాం వాటీ మధ్యే తయోః స్మృతా || ౪౯ ||
సాలయోరధినాథస్తు వర్షర్తుర్మేఘవాహనః |
విద్యుత్పింగళనేత్రశ్చ జీమూతకవచః స్మృతః || ౫౦ ||
వజ్రనిర్ఘోషముఖరశ్చేంద్రధన్వా సమంతతః |
సహస్రశో వారిధారా ముంచన్నాస్తే గణావృతః || ౫౧ ||
నభః శ్రీశ్చ నభస్యశ్రీః స్వరస్యా రస్యమాలినీ |
అంబా దులా నిరత్నిశ్చాభ్రమంతీ మేఘయంతికా || ౫౨ ||
వర్షయంతీ చిపుణికా వారిధారా చ సమ్మతాః |
వర్షర్తోర్ద్వాదశ ప్రోక్తాః శక్తయో మదవిహ్వలాః || ౫౩ ||
నవపల్లవవృక్షాశ్చ నవీనలతికాన్వితాః |
హరితాని తృణాన్యేవ వేష్టితా యైర్ధరాఖిలా || ౫౪ ||
నదీనదప్రవాహాశ్చ ప్రవహంతి చ వేగతః |
సరాంసి కలుషాంబూని రాగిచిత్తసమాని చ || ౫౫ ||
వసంతి దేవాః సిద్ధాశ్చ యే దేవీకర్మకారిణః |
వాపీకూపతటాకాశ్చ యే దేవ్యర్థం సమర్పితాః || ౫౬ ||
తే గణా నివసంత్యత్ర సవిలాసాశ్చ సాంగనాః |
ఆరకూటమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ || ౫౭ ||
పంచలోహాత్మకః సాలో మధ్యే మందారవాటికా |
నానాపుష్పలతాకీర్ణా నానాపల్లవశోభితా || ౫౮ ||
అధిష్ఠాతాత్ర సంప్రోక్తః శరదృతురనామయః |
ఇషులక్ష్మీరూర్జలక్ష్మీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే || ౫౯ ||
నానాసిద్ధా వసంత్యత్ర సాంగనాః సపరిచ్ఛదాః |
పంచలోహమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ || ౬౦ ||
దీప్యమానో మహాశృంగైర్వర్తతే రౌప్యసాలకః |
పారిజాతాటవీమధ్యే ప్రసూనస్తబకాన్వితా || ౬౧ ||
దశయోజనగంధీని కుసుమాని సమంతతః |
మోదయంతి గణాన్సర్వాన్యే దేవీకర్మకారిణః || ౬౨ ||
తత్రాధినాథః సంప్రోక్తో హేమంతర్తుర్మహోజ్జ్వలః |
సగణః సాయుధః సర్వాన్ రాగిణో రంజయన్నృప || ౬౩ ||
సహశ్రీశ్చ సహస్యశ్రీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే |
వసంతి తత్ర సిద్ధాశ్చ యే దేవీవ్రతకారిణః || ౬౪ ||
రౌప్యసాలమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ |
సౌవర్ణసాలః సంప్రోక్తస్తప్తహాటకకల్పితః || ౬౫ ||
మధ్యే కదంబవాటీ తు పుష్పపల్లవశోభితా |
కదంబమదిరాధారాః ప్రవర్తంతే సహస్రశః || ౬౬ ||
యాభిర్నిపీతపీతాభిర్నిజానందోఽనుభూయతే |
తత్రాధినాథః సంప్రోక్తః శైశిరర్తుర్మహోదయః || ౬౭ ||
తపఃశ్రీశ్చ తపస్యశ్రీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే |
మోదమానః సహైతాభ్యాం వర్తతే శిశిరాకృతిః || ౬౮ ||
నానావిలాససంయుక్తో నానాగణసమావృతః |
నివసంతి మహాసిద్ధా యే దేవీదానకారిణః || ౬౯ ||
నానాభోగసముత్పన్నమహానందసమన్వితాః |
సాంగనాః పరివారైస్తు సంఘశః పరివారితాః || ౭౦ ||
స్వర్ణసాలమయాదగ్రే మునియోజనదైర్ఘ్యవాన్ |
పుష్పరాగమయః సాలః కుంకుమారుణవిగ్రహః || ౭౧ ||
పుష్పరాగమయీ భూమిర్వనాన్యుపవనాని చ |
రత్నవృక్షాలవాలాశ్చ పుష్పరాగమయాః స్మృతాః || ౭౨ ||
ప్రాకారో యస్య రత్నస్య తద్రత్నరచితా ద్రుమాః |
వనభూః పక్షిణశ్చైవ రత్నవర్ణజలాని చ || ౭౩ ||
మండపా మండపస్తంభాః సరాంసి కమలాని చ |
ప్రాకారే తత్ర యద్యత్స్యాత్తత్సర్వం తత్సమం భవేత్ || ౭౪ ||
పరిభాషేయముద్దిష్టా రత్నసాలాదిషు ప్రభో |
తేజసా స్యాల్లక్షగుణః పూర్వసాలాత్పరో నృప || ౭౫ ||
దిక్పాలా నివసంత్యత్ర ప్రతిబ్రహ్మాండవర్తినామ్ |
దిక్పాలానాం సమష్ట్యాత్మరూపాః స్ఫూర్జద్వరాయుధాః || ౭౬ ||
పూర్వాశాయాం సముత్తుంగశృంగా పూరమరావతీ |
నానోపవనసంయుక్తో మహేంద్రస్తత్ర రాజతే || ౭౭ ||
స్వర్గశోభా చ యా స్వర్గే యావతీ స్యాత్తతోఽధికా |
సమష్టిశతనేత్రస్య సహస్రగుణతః స్మృతా || ౭౮ ||
ఐరావతసమారూఢో వజ్రహస్తః ప్రతాపవాన్ |
దేవసేనాపరివృతో రాజతేఽత్ర శతక్రతుః || ౭౯ ||
దేవాంగనాగణయుతా శచీ తత్ర విరాజతే |
వహ్నికోణే వహ్నిపురీ వహ్నిపూః సదృశీ నృప || ౮౦ ||
స్వాహాస్వధాసమాయుక్తో వహ్నిస్తత్ర విరాజతే |
నిజవాహనభూషాఢ్యో నిజదేవగణైర్వృతః || ౮౧ ||
యామ్యాశాయాం యమపురీ తత్ర దండధరో మహాన్ |
స్వభటైర్వేష్టితో రాజన్ చిత్రగుప్తపురోగమైః || ౮౨ ||
నిజశక్తియుతో భాస్వత్తనయోఽస్తి యమో మహాన్ |
నైరృత్యాం దిశి రాక్షస్యాం రాక్షసైః పరివారితః || ౮౩ ||
ఖడ్గధారీ స్ఫురన్నాస్తే నిరృతిర్నిజశక్తియుక్ |
వారుణ్యాం వరుణో రాజా పాశధారీ ప్రతాపవాన్ || ౮౪ ||
మహాఝషసమారూఢో వారుణీమధువిహ్వలః |
నిజశక్తిసమాయుక్తో నిజయాదోగణాన్వితః || ౮౫ ||
సమాస్తే వారుణే లోకే వరుణానీరతాకులః |
వాయుకోణే వాయులోకో వాయుస్తత్రాధితిష్ఠతి || ౮౬ ||
వాయుసాధనసంసిద్ధయోగిభిః పరివారితః |
ధ్వజహస్తో విశాలాక్షో మృగవాహనసంస్థితః || ౮౭ ||
మరుద్గణైః పరివృతో నిజశక్తిసమన్వితః |
ఉత్తరస్యాం దిశి మహాన్ యక్షలోకోఽస్తి భూమిప || ౮౮ ||
యక్షాధిరాజస్తత్రాస్తే వృద్ధిఋద్ధ్యాదిశక్తిభిః |
నవభిర్నిధిభిర్యుక్తస్తుందిలో ధననాయకః || ౮౯ ||
మణిభద్రః పూర్ణభద్రో మణిమాన్మణికంధరః |
మణిభూషో మణిస్రగ్వీ మణికార్ముకధారకః || ౯౦ ||
ఇత్యాదియక్షసేనానీసహితో నిజశక్తియుక్ |
ఈశానకోణే సంప్రోక్తో రుద్రలోకో మహత్తరః || ౯౧ ||
అనర్ఘ్యరత్నఖచితో యత్ర రుద్రోఽధిదైవతమ్ |
మన్యుమాన్దీప్తనయనో బద్ధపృష్ఠమహేషుధిః || ౯౨ ||
స్ఫూర్జద్ధనుర్వామహస్తోఽధిజ్యధన్వభిరావృతః |
స్వసమానైరసంఖ్యాతరుద్రైః శూలవరాయుధైః || ౯౩ ||
వికృతాస్యైః కరాళాస్యైర్వమద్వహ్నిభిరాస్యతః |
దశహస్తైః శతకరైః సహస్రభుజసంయుతైః || ౯౪ ||
దశపాదైర్దశగ్రీవైస్త్రినేత్రైరుగ్రమూర్తిభిః |
అంతరిక్షచరా యే చ యే చ భూమిచరాః స్మృతాః || ౯౫ ||
రుద్రాధ్యాయే స్మృతా రుద్రాస్తైః సర్వైశ్చ సమావృతః |
రుద్రాణీకోటిసహితో భద్రకాళ్యాదిమాతృభిః || ౯౬ ||
నానాశక్తిసమావిష్ట డామర్యాదిగణావృతః |
వీరభద్రాదిసహితో రుద్రో రాజన్విరాజతే || ౯౭ ||
ముండమాలాధరో నాగవలయో నాగకంధరః |
వ్యాఘ్రచర్మపరీధానో గజచర్మోత్తరీయకః || ౯౮ ||
చితాభస్మాంగలిప్తాంగః ప్రమథాదిగణావృతః |
నినదడ్డమరుధ్వానైర్బధిరీకృతదిఙ్ముఖః || ౯౯ ||
అట్టహాసాస్ఫోటశబ్దైః సంత్రాసితనభస్తలః |
భూతసంఘసమావిష్టో భూతావాసో మహేశ్వరః |
ఈశానదిక్పతిః సోఽయం నామ్నా చేశాన ఏవ చ || ౧౦౦ ||
ఇతి శ్రీమద్దేవీభాగవతే మహాపురాణే ద్వాదశస్కంధే మణిద్వీపవర్ణనం నామ దశమోఽధ్యాయః ||