చూడోత్తంసితచంద్రచారుకలికాచంచచ్ఛిఖాభాస్వరో
లీలాదగ్ధవిలోలకామశలభః శ్రేయోదశాగ్రే స్ఫురన్ ।
అంతఃస్ఫూర్జద్అపారమోహతిమిరప్రాగ్భారం ఉచ్చాటయన్
శ్వేతఃసద్మని యోగినాం విజయతే జ్ఞానప్రదీపో హరః ॥ 3.1 ॥
భ్రాంతం దేశం అనేకదుర్గవిషమం ప్రాప్తం న కించిత్ఫలం
త్యక్త్వా జాతికులాభిమానం ఉచితం సేవా కృతా నిష్ఫలా ।
భుక్తం మానవివర్జితం పరగృహేష్వాశంకయా కాకవత్
తృష్ణే జృంభసి పాపకర్మపిశునే నాద్యాపి సంతుష్యసి ॥ 3.2 ॥
ఉత్ఖాతం నిధిశంకయా క్షితితలం ధ్మాతా గిరేర్ధాతవో
నిస్తీర్ణః సరితాం పతిర్నృపతయో యత్నేన సంతోషితాః ।
మంత్రారాధనతత్పరేణ మనసా నీతాః శ్మశానే నిశాః
ప్రాప్తః కాణవరాటకోఽపి న మయా తృష్ణే సకామా భవ ॥ 3.3 ॥
ఖలాలాపాః సౌఢాః కథం అపి తద్ఆరాధనపరైర్నిగృహ్యాంతర్
బాష్పం హసితం అపి శూన్యేన మనసా ।
కృతో విత్తస్తంభప్రతిహతధియాం అంజలిరపి
త్వం ఆశే మోఘాశే కిమ అపరం అతో నర్తయసి మామ్ ॥ 3.4 ॥
అమీషాం ప్రాణానాం తులితవిసినీపత్రపయసాం
కృతే కిం నాస్మాభిర్విగలితవివేకైర్వ్యవసితమ్ ।
యద్ఆఢ్యానాం అగ్రే ద్రవిణమదనిఃసంజ్ఞమనసాం
కృతం మావవ్రీడైర్నిజగుణకథాపాతకం అపి ॥ 3.5 ॥
క్షాంతం న క్షమయా గృహోచితసుఖం త్యక్తం న సంతోషతః
సోఢో దుఃసహశీతతాపపవనక్లేశో న తప్తం తపః ।
ధ్యాతం విత్తం అహర్నిశం నిత్యమితప్రాణైర్న శంభోః పదం
తత్తత్కర్మ కృతం యదేవ మునిభిస్తైస్తైః ఫలైర్వంచితాః ॥ 3.6 ॥
భోగా న భుక్తా వయం ఏవ భుక్తాస్
తపో న తప్తం వయం ఏవ తప్తాః ।
కాలో న యాతో వయం ఏవ యాతాస్తృష్ణా
న జీర్ణా వయం ఏవ జీర్ణాః ॥ 3.7 ॥
బలిభిర్ముఖం ఆక్రాంతం పలితేనాంకితం శిరః ।
గాత్రాణి శిథిలాయంతే తృష్ణైకా తరుణాయతే ॥ 3.8 ॥
వివేకవ్యాకోశే విదధతి సమే శామ్యతి తృషా
పరిష్వంగే తుంగే ప్రసరతితరాం సా పరిణతా ।
జరాజీర్ణైశ్వర్యగ్రసనగహనాక్షేపకృపణస్తృషాపాత్రం
యస్యాం భవతి మరుతాం అప్యధిపతిః ॥ 3.81 ॥
నివృత్తా భోగేచ్ఛా పురుషబహుమానోఽపి గలితః
సమానాః స్వర్యాతాః సపది సుహృదో జీవితసమాః ।
శనైర్యష్ట్యుత్థానం ఘనతిమిరరుద్ధే చ నయనే
అహో మూఢః కాయస్తదపి మరణాపాయచకితః ॥ 3.9 ॥
ఆశా నామ నదీ మనోరథజలా తృష్ణాతరంగాకులా
రాగగ్రాహవతీ వితర్కవిహగా ధైర్యద్రుమధ్వంసినీ ।
మోహావర్తసుదుస్తరాతిగహనా ప్రోత్తుంగచింతాతటీ
తస్యాః పరగతా విశుద్ధం అలసో నందంతి యోగీశ్వరాః ॥ 3.10 ॥
న సంసారోత్పన్నం చరితం అనుపశ్యామి కుశలం
విపాకః పుణ్యానాం జనయతి భయం మే విమృశతః ।
మహద్భిః పుణ్యౌఘైశ్చిరపరిగృహీతాశ్చ విషయా
మహాంతో జాయంతే వ్యసనం ఇవ దాతుం విషయిణామ్ ॥ 3.11 ॥
అవశ్యం యాతారశ్చిరతరం ఉషిత్వాపి విషయా
వియోగే కో భేదస్త్యజతి న జనో యత్స్వయం అమూన్ ।
వ్రజంతః స్వాతంత్ర్యాదతులపరితాపాయ మనసః
స్వయం త్యక్తా హ్యేతే శమసుఖం అనంతం విదధతి ॥ 3.12 ॥
బ్రహ్మజ్ఞానవివేకనిర్మలధియః కుర్వంత్యహో దుష్కరం
యన్ముంచంత్యుపభోగభాంజ్యపి ధనాన్యేకాంతతో నిఃస్పృహాః ।
సంప్రాతాన్న పురా న సంప్రతి న చ ప్రాప్తౌ దృఢప్రత్యయాన్
వాంఛామాత్రపరిగ్రహానపి పరం త్యక్తుం న శక్తా వయమ్ ॥ 3.13 ॥
ధన్యానాం గిరికందరేషు వసతాం జ్యోతిః పరం ధ్యాయతామానందాశ్రు
జలం పిబంతి శకునా నిఃశంకం అంకేశయాః ।
అస్మాకం తు మనోరథోపరచితప్రాసాదవాపీతటక్రీడా
కాననకేలికౌతుకజుషాం ఆయుః పరం క్షీయతే ॥ 3.14 ॥
భిక్షాశతం తదపి నీరసం ఏకబారం
శయ్యా చ భూః పరిజనో నిజదేహమాత్రమ్ ।
వస్త్రం విశీర్ణశతఖండమయీ చ కంథా
హా హా తథాపి విషయా న పరిత్యజంతి ॥ 3.15 ॥
స్తనౌ మాంసగ్రంథీ కనకకలశావిత్యుపమితీ
ముఖం శ్లేష్మాగారం తదపి చ శశాంకేన తులితమ్ ।
స్రవన్మూత్రక్లిన్నం కరివరశిరస్పర్ధి జఘనం
ముహుర్నింద్యం రూపం కవిజనవిశేషైర్గురుకృతమ్ ॥ 3.16 ॥
ఏకో రాగిషు రాజతే ప్రియతమాదేహార్ధహారీ హరో
నీరాగేషు జనో విముక్తలలనాసంగో న యస్మాత్పరః ।
దుర్వారస్మరబాణపన్నగవిషవ్యాబిద్ధముగ్ధో జనః
శేషః కామవిడంబితాన్న విషయాన్భోక్తుం న మోక్తుం క్షమః ॥ 3.17 ॥
అజానందాహాత్మ్యం పతతు శలభస్తీవ్రదహనే
స మీనోఽప్యజ్ఞానాద్బడిశయుతం అశ్నాతు పిశితమ్ ।
విజానంతోఽప్యేతే వయం ఇహ వియజ్జాలజటిలాన్
న ముంచామః కానాం అహహ గహనో మోహమహిమా ॥ 3.18 ॥
తృషా శుష్యత్యాస్యే పిబతి సలిలం శీతమధురం
క్షుధార్తః శాల్యన్నం కవలయతి మాంసాదికలితమ్ ।
ప్రదీప్తే కామాగ్నౌ సుదృఢతరం ఆలింగతి వధూం
ప్రతీకారం వ్యాధః సుఖం ఇతి విపర్యస్యతి జనః ॥ 3.19 ॥
తుంగం వేశ్మ సుతాః సతాం అభిమతాః సంఖ్యాతిగాః సంపదః
కల్యాణీ దయితా వయశ్చ నవం ఇత్యజ్ఞానమూఢో జనః ।
మత్వా విశ్వం అనశ్వరం నివిశతే సంసారకారాగృహే
సందృశ్య క్షణభంగురం తదఖిలం ధన్యస్తు సన్న్యస్యతి ॥ 3.20 ॥
దీనా దీనముఖైః సదైవ శిశుకైరాకృష్టజీర్ణాంబరా
క్రోశద్భిః క్షుధితైర్నిరన్నవిధురా దృశ్యా న చేద్గేహినీ ।
యాచ్ఞాభంగభయేన గద్గదగలత్రుట్యద్విలీనాక్షరం
కో దేహీతి వదేత్స్వదగ్ధజఠరస్యార్థే మనస్వీ పుమాన్ ॥ 3.21 ॥
అభిమతమహామానగ్రంథిప్రభేదపటీయసీ
గురుతరగుణగ్రామాభోజస్ఫుటోజ్జ్వలచంద్రికా ।
విపులవిలల్లజ్జావల్లీవితానకుఠారికా
జఠరపిఠరీ దుస్పురేయం కరోతి విడంబనమ్ ॥ 3.22 ॥
పుణ్యే గ్రామే వనే వా మహతి సితపటచ్ఛన్నపాలీ కపాలిం
హ్యాదాయ న్యాయగర్భద్విజహుతహుతభుగ్ధూమధూమ్రోపకంఠే ।
ద్వారం ద్వారం ప్రవిష్టో వరం ఉదరదరీపూరణాయ క్షుధార్తో
మానీ ప్రాణైః సనాథో న పునరనుదినం తుల్యకుల్యేసు దీనః ॥ 3.23 ॥
గంగాతరంగకణశీకరశీతలాని
విద్యాధరాధ్యుషితచారుశిలాతలాని ।
స్థానాని కిం హిమవతః ప్రలయం గతాని
యత్సావమానపరపిండరతా మనుష్యాః ॥ 3.24 ॥
కిం కందాః కందరేభ్యః ప్రలయం ఉపగతా నిర్ఝరా వా గిరిభ్యః
ప్రధ్వస్తా వా తరుభ్యః సరసగలభృతో వల్కలిన్యశ్చ శాఖాః ।
వీక్ష్యంతే యన్ముఖాని ప్రసభం అపగతప్రశ్రయాణాం ఖలానాం
దుఃఖాప్తస్వల్పవిత్తస్మయపవనవశానర్తితభ్రూలతాని ॥ 3.25 ॥
పుణ్యైర్మూలఫలైస్తథా ప్రణయినీం వృత్తిం కురుష్వాధునా
భూశయ్యాం నవపల్లవైరకృపణైరుత్తిష్ఠ యావో వనమ్ ।
క్షుద్రాణాం అవివేకమూఢమనసాం యత్రేశ్వరాణాం సదా
విత్తవ్యాధివికారవిహ్వలగిరాం నామాపి న శ్రూయతే ॥ 3.26 ॥
ఫలం స్వేచ్ఛాలభ్యం ప్రతివనం అఖేదం క్షితిరుహాం
పయః స్థానే స్థానే శిశిరమధురం పుణ్యసరితామ్ ।
మృదుస్పర్శా శయ్యా సులలితలతాపల్లవమయీ
సహంతే సంతాపం తదపి ధనినాం ద్వారి కృపణాః ॥ 3.27 ॥
యే వర్తంతే ధనపతిపురః ప్రార్థనాదుఃఖభాజో
యే చాల్పత్వం దధతి విషయాక్షేపపర్యాప్తబుద్ధేః ।
తేషాం అంతఃస్ఫురితహసితం వాసరాణి స్మరేయం
ధ్యానచ్ఛేదే శిఖరికుహరగ్రావశయ్యానిషణ్ణః ॥ 3.28 ॥
యే సంతోషనిరంతరప్రముదితస్తేషాం న భిన్నా ముదో
యే త్వన్యే ధనలుబ్ధసంకలధియస్తేసాం న తృష్ణాహతా ।
ఇత్థం కస్య కృతే కుతః స విధినా కీదృక్పదం సంపదాం
స్వాత్మన్యేవ సమాప్తహేమమహిమా మేరుర్న మే రోచతే ॥ 3.29 ॥
భిక్షాహారం అదైన్యం అప్రతిసుఖం భీతిచ్ఛిదం సర్వతో
దుర్మాత్సర్యమదాభిమానమథనం దుఃఖౌఘవిధ్వంసనమ్ ।
సర్వత్రాన్వహం అప్రయత్నసులభం సాధుప్రియం పావనం
శంభోః సత్రం అవాయం అక్షయనిధిం శంసంతి యోగీశ్వరాః ॥ 3.30 ॥
భోగే రోగమయం కులే చ్యుతిభయం విత్తే నృపాలాద్భయం
మానే ధైన్యభయం బలే రిపుభయం రూపే జరాయ భయమ్ ।
శాస్త్రే వాదిభయం గుణే ఖలభయం కాయే కృతాంతాద్భయం
సర్వం వస్తు భయాన్వితం భువి న్\'ఎ9ణాం వైరాగ్యం ఏవాభయమ్ ॥ 3.31 ॥
ఆక్రాంతం మరణేన జన్మ జరసా చాత్యుజ్జ్వలం యౌవనం
సంతోషో ధనలిప్సయా శమముఖం ప్రౌఢాంగనావిభ్రమైః ।
లోకైర్మత్సరిభిర్గుణా వనభువో వ్యాలైర్నృపా దుర్జనైర్
అస్థైర్యేణ విభూతయోఽప్యపహతా గ్రస్తం న కిం కేన వా ॥ 3.32 ॥
ఆధివ్యాధిశతైర్జనస్య వివిధైరారోగ్యం ఉన్మూల్యతే
లక్ష్మీర్యత్ర పతంతి తత్ర వివృతద్వారా ఇవ వ్యాపదః ।
జాతం జాతం అవశ్యం ఆశు వివశం మృత్యుః కరోత్యాత్మసాత్
తత్కిం తేన నిరంకుశేన విధినా యన్నిర్మితం సుస్థిరమ్ ॥ 3.33 ॥
భోగాస్తుంగతరంగభంగతరలాః ప్రాణాః క్షణధ్వంసినః
స్తోకాన్యేవ దినాని యౌవనసుఖం స్ఫూర్తిః ప్రియాసు స్థితా ।
తత్సంసారం అసారం ఏవ నిఖిలం బుద్ధ్వా బుధా బోధకా
లోకానుగ్రహపేశలేన మనసా యత్నః సమాధీయతామ్ ॥ 3.34 ॥
భోగా మేఘవితానమధ్యవిలసత్సౌదామినీచంచలా
ఆయుర్వాయువిఘట్టితాబ్జపటలీలీనాంబువద్భంగురమ్ ।
లీలా యౌవనలాలసాస్తనుభృతాం ఇత్యాకలయ్య ద్రుతం
యోగే ధైర్యసమాధిసిద్ధిసులభే బుద్ధిం విదధ్వం బుధాః ॥ 3.35 ॥
ఆయుః కల్లోలలోలం కతిపయదివసస్థాయినీ యౌవనశ్రీర్
అర్థాః సంకల్పకల్పా ఘనసమయతడిద్విభ్రమా భోగపూగాః ।
కంఠాశ్లేషోపగూఢ తదపి చ న చిరం యత్ప్రియాభః ప్రణీతం
బ్రహ్మణ్యాసక్తచిత్తా భవత భవమయాంభోధిపారం తరీతుమ్ ॥ 3.36 ॥
కృచ్ఛ్రేణామేధ్యమధ్యే నియమితతనుభిః స్థీయతే గర్భవాసే
కాంతావిశ్లేషదుఃఖవ్యతికరవిషమో యౌవనే చోపభోగః ।
వామాక్షీణాం అవజ్ఞావిహసితవసతిర్వృద్ధభావోఽన్యసాధుః
సంసారే రే మనుష్యా వదత యది సుఖం స్వల్పం అప్యస్తి కించిథ్ ॥ 3.37 ॥
వ్యాఘ్రీవ తిష్ఠతి జరా పరితర్జయంతీ
రోగాశ్చ శత్రవ ఇవ ప్రహరంతి దేహమ్ ।
ఆయుః పరిస్రవంతి భిన్నఘటాదివాంభో
లోకస్తథాప్యహితం ఆచరతీతి చిత్రమ్ ॥ 3.38 ॥
భోగా భంగురవృత్తయో బహువిధాస్తైరేవ చాయం భవస్తత్
కస్యేహ కృతే పరిభ్రమత రే లోకాః కృతం చేష్టతైః ।
ఆశాపాశశతాపశాంతివిశదం చేతఃసమాధీయతాం
కామోత్పత్తివశాత్స్వధామని యది శ్రద్దేయం అస్మద్వచః ॥ 3.39 ॥
సఖే ధన్యాః కేచిత్త్రుటితభవబంధవ్యతికరా
వనాంతే చిత్తాంతర్విషం అవిషయాశీత్విషగతాః ।
శరచ్చంద్రజ్యోత్స్నాధవలగగనాభోగసుభగాం
నయంతే యే రాత్రిం సుకృతచయచింతైకశరణాః ॥ 3.391 ॥
బ్రహ్మేంద్రాదిమరుద్గణాంస్తృణకణాన్యత్ర స్థితో మన్యతే
యత్స్వాదాద్విరసా భవంతి విభవాస్త్రైలోక్యరాజ్యాదయః ।
భోగః కోఽపి స ఏవ ఏక పరమో నిత్యోదితో జృంభతే
భోః సాధో క్షణభంగురే తదితరే భోగే రతిం మా కృథాః ॥ 3.40 ॥
సా రమ్యా నగరీ మహాన్స నృపతిః సామంతచక్రం చ తత్
పార్శ్వే తస్య చ సా విదగ్ధపరిషత్తాశ్చంద్రబింబాననాః ।
ఉద్వృత్తః స రాజపుత్రనివహస్తే వందినస్తాః కథాః
సర్వం యస్య వశాదగాత్స్మృతిపథం కాలాయ తస్మై నమః ॥ 3.41 ॥
యత్రానేకః క్వచిదపి గృహే తత్ర తిష్ఠత్యథైకో
యత్రాప్యేకస్తదను బహవస్తత్ర నైకోఽపి చాంతే ।
ఇత్థం నయౌ రజనిదివసౌ లోలయంద్వావివాక్షౌ
కాలః కల్యో భువనఫలకే క్రడతి ప్రాణిశారైః ॥ 3.42 ॥
ఆదిత్యస్య గతాగతైరహరహః సంక్షీయతే జీవితం
వ్యాపారైర్బహుకార్యభారగురుభిః కాలోఽపి న జ్ఞాయతే ।
దృష్ట్వా జన్మజరావిపత్తిమరణం త్రాసశ్చ నోత్పద్యతే
పీత్వా మోహమయీం ప్రమాదమదిరాం ఉన్మత్తభూతం జగథ్ ॥ 3.43 ॥
రాత్రిః సైవ పునః స ఏవ దివసో మత్వా ముధా జంతవో
ధావంత్యుద్యమినస్తథైవ నిభృతప్రారబ్ధతత్తత్క్రియాః ।
వ్యాపారైః పునర్ఉక్తభూతవిషయైరిత్థం విధేనామునా
సంసారేణ కదర్థితా వయం అహో మోహాన్న లజ్జామహే ॥ 3.44 ॥
న ధ్యానం పదం ఈశ్వరస్య విధివత్సంసారవిచ్ఛిత్తయే
స్వర్గద్వారకపాటపాటనపటుర్ధర్మోఽపి నోపార్జితః ।
నారీపీనపయోధరోరుయుగలం స్వప్నేఽపి నాలింగితం
మాతుః కేవలం ఏవ యౌవనవనచ్ఛేదే కుఠారా వయమ్ ॥ 3.45 ॥
నాభ్యస్తా ప్రతివాదివృందదమనీ విద్యా వినీతోచితా
ఖడ్గాగ్రైః కరికుంభపీఠదలనైర్నాకం న నీతం యశః ।
కాంతాకౌంఅలపల్లవాధరరసః పీతో న చంద్రోదయే
తారుణ్యం గతం ఏవ నిష్ఫలం అహో శూన్యాలయే దీపవథ్ ॥ 3.46 ॥
విద్యా నాధిగతా కలంకరహితా విత్తం చ నోపార్జితం
శుశ్రూషాపి సమాహితేన మనసా పిత్రోర్న సంపాదితా ।
ఆలోలాయతలోచనాః ప్రియతమాః స్వప్నేఽపి నాలింగితాః
కాలోఽయం పరపిండలోలుపతయా కాకైరివ ప్రేర్యతే ॥ 3.47 ॥
వయం యేభ్యో జాతాశ్చిరపరిగతా ఏవ ఖలు తే
సమం యైః సంవృద్ధాః స్మృతివిషయతాం తేఽపి గమితాః ।
ఇదానీం ఏతే స్మః ప్రతిదివసం ఆసన్నపతనా
గతాస్తుల్యావస్థాం సికతిలనదీతీరతరుభిః ॥ 3.48 ॥
ఆయుర్వర్షశతం న్\'ఎ9ణాం పరిమితం రాత్రౌ తద్అర్ధం గతం
తస్యార్ధస్య పరస్య చార్ధం అపరం బాలత్వవృద్ధత్వయోః ।
శేషం వ్యాధివియోగదుఃఖసహితం సేవాదిభిర్నీయతే
జీవే వారితరంగచంచలతరే సౌఖ్యం కుతః ప్రాణినామ్ ॥ 3.49 ॥
క్షణం బాలో భూత్వా క్షణం పై యువా కామరసికః
క్షణం విత్తైర్హీనః క్షణం అపి చ సంపూర్ణవిభవః ।
జరాజీర్ణైరంగైర్నట ఇవ బలీమండితతనూర్
నరః సంసారాంతే విశతి యమధానీయవనికామ్ ॥ 3.50 ॥
త్వం రాజా వయం అప్యుపాసితగురుప్రజ్ఞాభిమానోన్నతాః
ఖ్యాతస్త్వం విభవైర్యశాంసి కవయో దిక్షు ప్రతన్వంతి నః ।
ఇత్థం మానధనాతిదూరం ఉభయోరప్యావయోరంతరం
యద్యస్మాసు పరాఙ్ముఖోఽసి వయం అప్యేకాంతతో నిఃస్పృహా ॥ 3.51 ॥
అర్థానాం ఈశిషే త్వం వయం అపి చ గిరాం ఈశ్మహే యావదర్థం
శూరస్త్వం వాదిదర్పవ్యుపశమనవిధావక్షయం పాటవం నః ।
సేవంతే త్వాం ధనాఢ్యా మతిమలహతయేమాం అపి శ్రోతుకామామయ్య్
అప్యాస్థా న తే చేత్త్వయి మమ నితరాం ఏవ రాజన్ననాస్థా ॥ 3.52 ॥
వయం ఇహ పరితుష్టా వల్కలైస్త్వం దుకూలైః
సమ ఇహ పరితోషో నిర్విశేషో విశేషః ।
స తు భవతు దరిద్రో యస్య తృష్ణా విశాలా
మనసి చ పరితుష్టే కోఽర్థవాన్కో దరిద్రః ॥ 3.53 ॥
ఫలం అలం అశనాయ స్వాదు పానాయ తోయం
క్షితిరపి శయనార్థం వాససే వల్కలం చ ।
నవఘనమధుపానభ్రాంతసర్వేంద్రియాణామవినయం
అనుమంతుం నోత్సహే దుర్జనానామ్ ॥ 3.54 ॥
అశ్నీమహి వయం భిక్షాం ఆశావాసో వసీమహి ।
శయీమహి మహీపృష్ఠే కుర్వీమహి కిం ఈశ్వరైః ॥ 3.55 ॥
న నటా నా విటా న గాయకా న చ సభ్యేతరవాదచుంచవః ।
నృపం ఈక్షితుం అత్ర కే వయం స్తనభారానమితా న యోషితః ॥ 3.56 ॥
విపులహృదయైరీశైరేతజ్జగజ్జనితం పురా
విధృతం అపరైర్దత్తం చాన్యైర్విజిత్య తృణం యథా ।
ఇహ హి భువనాన్యన్యైర్ధీరాశ్చతుర్దశ భుంజతే
కతిపయపురస్వామ్యే పుంసాం క ఏష మదజ్వరః ॥ 3.57 ॥
అభుక్తాయాం యస్యాం క్షణం అపి న యాతం నృపశతైర్
ధువస్తస్యా లాభే క ఇవ బహుమానః క్షితిభృతామ్ ।
తద్అంశస్యాప్యంశే తద్అవయలేశేఽపి పతయో
విషాదే కర్తవ్యే విదధతి జడాః ప్రత్యుత ముదమ్ ॥ 3.58 ॥
మృత్పిండో జలరేఖయా బలయతిః సర్వోఽప్యయం నన్వణుః
స్వాంశీకృత్య స ఏవ సంగరశతై రాజ్ఞాం గణా భుంజతే ।
యే దద్యుర్దదతోఽథవా కిం అపరం క్షుద్రా దరిద్రం భృశం
ధిగ్ధిక్తాన్పురుషాధమాంధనకణాన్వాంఛంతి తేభ్యోఽపి యే ॥ 3.59 ॥
స జాతః కోఽప్యాసీన్మదనరిపుణా మూర్ధ్ని ధవలం
కపాలం యస్యోచ్చైర్వినిహితం అలంకారవిధయే ।
నృభిః ప్రాణత్రాణప్రవణమతిభిః కైశ్చిదధునా
నమద్భిః కః పుంసాం అయం అతులదర్పజ్వరభరః ॥ 3.60 ॥
పరేషాం చేతాంసి ప్రతిదివసం ఆరాధ్య బహుధా
ప్రసాదం కిం నేతుం విశసి హృదయ క్లేశకలితమ్ ।
ప్రసన్నే త్వయ్యంతఃసవయముదితచింతామణిగణో
వివిక్తః సంకల్పః కిం అభిలషితం పుష్యతి న తే ॥ 3.61 ॥
సత్యాం ఏవ త్రిలోకీసరితి హరశిరశ్చుంబినీవచ్ఛటాయాం
సద్వృత్తిం కల్పయంత్యాం బటవిటపభవైర్వల్కలైః సత్ఫలైశ్చ ।
కోఽయం విద్వాన్విపత్తిజ్వరజనితరుజాతీవదుఃఖాసికానాం
వక్త్రం వీక్షేత దుఃస్థే యది హి న విభృయాత్స్వే కుటుంబేఽనుకంపామ్ ॥ 3.611 ॥
పరిభ్రమసి కిం ముధా క్వచన చిత్త విశ్రామ్యతాం
స్వయం భవతి యద్యథా భవతి తత్తథా నాన్యథా ।
అతీతం అననుస్మరన్నపి చ భావ్యసంకల్పయన్నతర్కిత
సమాగమానుభవామి భోగనాహమ్ ॥ 3.62 ॥
ఏతస్మాద్విరమేంద్రియార్థగహనాదాయాసకాదాశ్రయశ్రేయో
మార్గం అశేషదుఃఖశమనవ్యాపారదక్షం క్షణాత్ ।
స్వాత్మీభావం ఉపైహి సంత్యజ నిజాం కల్లోలలోలం గతిం
మా భూయో భజ భంగురాం భవరతిం చేతః ప్రసీదాధునా ॥ 3.63 ॥
మోహం మార్జయ తాం ఉపార్జయ రతిం చంద్రార్ధచూడామణౌ
చేతః స్వర్గతరంగిణీతటభువాం ఆసంగం అంగీకురు ।
కో వా వీచిషు బుద్బుదేషు చ తడిల్లేఖాసు చ శ్రీషు చ
జ్వాలాగ్రేషు చ పన్నగేషు సరిద్వేగేషు చ చప్రత్యయః ॥ 3.64 ॥
చేతశ్చింతయ మా రమాం సకృదిమాం అస్థాయినీం ఆస్థయా
భూపాలభ్రుకుటీకుటీవిహరణవ్యాపారపణ్యాంగనామ్ ।
కంథాకంచుకినః ప్రవిశ్య భవనద్వారాణి వారాణసీరథ్యా
పంక్తిషు పాణిపాత్రపతితాం భిక్షాం అపేక్షామహే ॥ 3.65 ॥
అగ్రే గీతం సరసకవయః పార్శ్వయోర్దాక్షిణాత్యాః
పశ్చాల్లీలావలయరణితం చామరగ్రాహిణీనామ్ ।
యద్యస్త్యేవం కురు భవరసాస్వాదనే లంపటత్వం
నో చేచ్చేతః ప్రవిశ సహసా నిర్వికల్పే సమాధౌ ॥ 3.66 ॥
ప్రాప్తాః శ్రియః సకలకామదుధాస్తతః కిం
న్యస్తం పదం శిరసి విద్విషతాం తతః కిమ్ ।
సంపాదితాః ప్రణయినో విభవైస్తతః కిం
కల్పం స్థితాస్తనుభృతాం తనవస్తతః కిమ్ ॥ 3.67 ॥
భక్తిర్భవే మరణజన్మభయం హృదిస్థం
స్నేహో న బంధుషు న మన్మథజా వికారాః ।
సంసర్జ దోషరహితా విజయా వనాంతా
వైరాగ్యం అస్తి కిం ఇతః పరమర్థనీయమ్ ॥ 3.68 ॥
తస్మాదనంతం అజరం పరమం వికాసి
తద్బ్రహ్మ చింతయ కిం ఏభిరసద్వికల్పైః ।
యస్యానుషంగిణ ఇమే భువనాధిపత్యభోగాదయః
కృపణలోకమతా భవంతి ॥ 3.69 ॥
పాతాలం ఆవిశసి యాసి నభో విలంఘ్య
దిఙ్మండలం భ్రమసి మానస చాపలేన ।
భ్రాంత్యాపి జాతు విమలం కథం ఆత్మనీనం
న బ్రహ్మ సంసరసి విర్వృతిమం ఏషి యేన ॥ 3.70 ॥
కిం వేదైః స్మృతిభిః పురాణపఠనైః శాస్త్రైర్మహావిస్తరైః
స్వర్గగ్రామకుటీనివాసఫలదైః కర్మక్రియావిభ్రమైః ।
ముక్త్వైకం భవదుఃఖభారరచనావిధ్వంసకాలానలం
స్వాత్మానందపదప్రవేశకలనం శేసైర్వాణిగ్వృత్తిభిః ॥ 3.71 ॥
నాయం తే సమయో రహస్యం అధునా నిద్రాతి నాథో యది
స్థిత్వా ద్రక్ష్యతి కుప్యతి ప్రభురితి ద్వారేషు యేషాం వచః ।
చేతస్తానపహాయ యాహి భవనం దేవస్య విశ్వేశితుర్
నిర్దౌవారికనిర్దయోక్త్య్అపరుషం నిఃసౌంఅశర్మప్రదమ్ ॥ 3.711 ॥
యతో మేరుః శ్రీమాన్నిపతతి యుగాంతాగ్నివలితః
సముద్రాః శుష్యంతి ప్రచురమకరగ్రాహనిలయాః ।
ధరా గచ్ఛత్యంతం ధరణిధరపాదైరపి ధృతా
శరీరే కా వార్తా కరికలభకర్ణాగ్రచపలే ॥ 3.72 ॥
గాత్రం సంకుచితం గతిర్విగలితా భ్రష్టా చ దంతావలిర్
దృష్టిర్నక్ష్యతి వర్ధతే వధిరతా వక్త్రం చ లాలాయతే ।
వాక్యం నాద్రియతే చ బాంధవజనో భార్యా న శుశ్రూషతే
హా కష్టం పురుషస్య జీర్ణవయసః పుత్రోఽప్యమిత్రాయతే ॥ 3.73 ॥
వర్ణం సితం శిరసి వీక్ష్య శిరోరుహాణాం
స్థానం జరాపరిభవస్య తదా పుమాంసమ్ ।
ఆరోపితాంస్థిశతకం పరిహృత్య యాంతి
చండాలకూపం ఇవ దూరతరం తరుణ్యః ॥ 3.74 ॥
యావత్స్వస్థం ఇదం శరీరం అరుజం యావచ్చ దూరే జరా
యావచ్చేంద్రియశక్తిరప్రతిహతా యావత్క్షయో నాయుషః ।
ఆత్మశ్రేయసి తావదేవ విదుషా కార్యః ప్రయత్నో మహాన్
సందీప్తే భవనే తు కూపఖననం ప్రత్యుద్యమః కీదృశః ॥ 3.75 ॥
తపస్యంతః సంతః కిం అధినివసామః సురనదీం
గుణోదారాందారానుత పరిచరామః సవినయమ్ ।
పిబామః శాస్త్రౌఘానుతవివిధకావ్యామృతరసాన్
న విద్మః కిం కుర్మః కతిపయనిమేషాయుషి జనే ॥ 3.76 ॥
దురారాధ్యాశ్చామీ తురగచలచిత్తాః క్షితిభుజో
వయం తు స్థూలేచ్ఛాః సుమహతి ఫలే బద్ధమనసః ।
జరా దేహం మృత్యుర్హరతి దయితం జీవితం ఇదం
సఖే నాన్యచ్ఛ్రేయో జగతి విదుషేఽన్యత్ర తపసః ॥ 3.77 ॥
మానే మ్లాయిని ఖండితే చ వసుని వ్యర్థే ప్రయాతేఽర్థిని
క్షీణే బంధుజనే గతే పరిజనే నష్టే శనైర్యౌవనే ।
యుక్తం కేవలం ఏతదేవ సుధియాం యజ్జహ్నుకన్యాపయఃపూతాగ్రావ
గిరీంద్రకందరతటీకుంజే నివాసః క్వచిథ్ ॥ 3.78 ॥
రమ్యాశ్చంద్రమరీచయస్తృణవతీ రమ్యా వనాంతస్థలీ
రమ్యం సాధుసమాగమాగతసుఖం కావ్యేషు రమ్యాః కథాః ।
కోపోపాహితబాష్పబిందుతరలం రమ్యం ప్రియాయా ముఖం
సర్వం రమ్యం అనిత్యతాం ఉపగతే చిత్తే న కించిత్పునః ॥ 3.79 ॥
రమ్యం హర్మ్యతలం న కిం వసతయే శ్రవ్యం న గేయాదికం
కిం వా ప్రాణసమాసమాగమసుఖం నైవాధికప్రీతయే ।
కింతు భ్రాంతపతంగక్షపవనవ్యాలోలదీపాంకురచ్ఛాయా
చంచలం ఆకలయ్య సకలం సంతో వనాంతం గతాః ॥ 3.80 ॥
ఆ సంసారాత్త్రిభువనం ఇదం చిన్వతాం తాత్తాదృఙ్నైవాస్మాకం
నయనపదవీం శ్రోత్రమార్గం గతో వా ।
యోఽయం ధత్తే విషయకరిణో గాఢగూఢాభిమానక్షీవస్యాంతః
కరణకరిణః సంయమాలానలీలామ్ ॥ 3.81 ॥
యదేతత్స్వచ్ఛందం విహరణం అకార్పణ్యం అశనం
సహార్యైః సంవాసః శ్రుతం ఉపశమైకవ్రతఫలమ్ ।
మనో మందస్పందం బహిరపి చిరస్యాపి విమృశన్న
జానే కస్యైషా పరిణతిరుదారస్య తపసః ॥ 3.82 ॥
జీర్ణా ఏవ మనోరథాశ్చ హృదయే యాతం చ తద్యౌవనం
హంతాంగేషు గుణాశ్బంధ్యఫలతాం యాతా గుణజ్ఞైర్వినా ।
కిం యుక్తం సహసాభ్యుపైతి బలవాన్కాలః కృతాంతోఽక్షమీ
హా జ్ఞాతం మదనాంతకాంఘ్రియుగలం ముక్త్వాస్తి నాన్యో గతిః ॥ 3.83 ॥
మహేశ్వరే వా జగతాం అధీశ్వరే
జనార్దనే వా జగద్అంతరాత్మని ।
న వస్తుభేదప్రతిపత్తిరస్తి మే
తథాపి భక్తిస్తరుణేందుశేఖరే ॥ 3.84 ॥
స్ఫురత్స్ఫారజ్యోత్స్నాధవలితతలే క్వాపి పులినే
సుఖాసీనాః శాంతధ్వంతిసు రజనీషు ద్యుసరితః ।
భవాభోగోద్విగ్నాః శివ శివ శివేత్యుచ్చవచసః
కదా యాస్యామోఽతర్గతబహులబాష్పాకులదశామ్ ॥ 3.85 ॥
మహాదేవో దేవః సరిదపి చ సైషా సురసరిద్గుహా
ఏవాగారం వసనం అపి తా ఏవ హరితః ।
సుహృదా కాలోఽయం వ్రతం ఇదం అదైన్యవ్రతం ఇదం
కియద్వా వక్ష్యామో వటవిటప ఏవాస్తు దయితా ॥ 3. ॥
వితీర్ణే సర్వస్వే తరుణకరుణాపూర్ణహృదయాః
స్మరంతః సంసారే విగుణపరిణామాం విధిగతిమ్ ।
వయం పుణ్యారణ్యే పరిణతశరచ్చంద్రకిరణాస్
త్రియామా నేస్యామో హరచరణచింతైకశరణాః ॥ 3.86 ॥
కదా వారాణస్యాం అమరతటినీరోధసి వసన్
వసానః కౌపీనం శిరసి నిదధానోఽంజలిపుటమ్ ।
అయే గౌరీనాథ త్రిపురహర శంభో త్రినయన
ప్రసీదేత్యాక్రోశన్నిమిషం ఇవ నేష్యామి దివసాన్ ॥ 3.87 ॥
ఉద్యానేషు విచిత్రభోజనవిధిస్తీవ్రాతితీవ్రం తపః
కౌపీనావరణం సువస్త్రం అమితం భిక్షాటనం మండనమ్ ।
ఆసన్నం మరణం చ మంగలసమం యస్యాం సముత్పద్యతే
తాం కాశీం పరిహృత్య హంత విబుధైరన్యత్ర కిం స్థీయతే ॥ 3. ॥
స్నాత్వా గాంగైః పయోభిః శుచికుసుమఫలైరర్చయిత్వా విభో త్వా
ధ్యేయే ధ్యానం నివేశ్య క్షితిధరకుహరగ్రావపర్యంకమూలే ।
ఆత్మారామః ఫలాశీ గురువచనరతస్త్వత్ప్రసాదాత్స్మరారే
దుఃఖం మోక్ష్యే కదాహం సమకరచరణే పుంసి సేవాసముత్థమ్ ॥ 3.88 ॥
ఏకాకీ నిఃస్పృహః శాంతః పాణిపాత్రో దిగంబరః ।
కదా శంభో భవిష్యామి కర్మనిర్మూలనక్షమః ॥ 3.89 ॥
పాణిం పాత్రయతాం నిసర్గశుచినా భైక్షేణ సంతుష్యతాం
యత్ర క్వాపి నిషీదతాం బహుతృణం విశ్వం ముహుః పశ్యతామ్ ।
అత్యాగేఽపి తనోరఖండపరమానందావబోధస్పృశా
మధ్వా కోఽపి శివప్రసాదసులభః సంపత్స్యతే యోగినామ్ ॥ 3.90 ॥
కౌపీనం శతఖండజర్జరతరం కంథా పునస్తాదృశీ
నైశ్చింత్యం నిరపేక్షభైక్ష్యం అశనం నిద్రా శ్మశానే వనే ।
స్వాతంత్ర్యేణ నిరంకుశం విహరణం స్వాంతం ప్రశాంతం సదా
స్థైర్యం యోగమహోత్సవేఽపి చ యది త్రైలోక్యరాజ్యేన కిమ్ ॥ 3.91 ॥
బ్రహ్మాండం మండలీమాత్రం కిం లోభాయ మనస్వినః ।
శఫరీస్ఫుర్తేనాబ్ధిః క్షుబ్ధో న ఖలు జాయతే ॥ 3.92 ॥
మాతర్లక్ష్మి భజస్వ కంచిదపరం మత్కాంక్షిణీ మా స్మ భూర్
భోగేషు స్పృహయాలవస్తవ వశే కా నిఃస్పృహాణాం అసి ।
సద్యః స్యూతపలాశపత్రపుటికాపాత్రైః పవిత్రీకృతైర్
భిక్షావస్తుభిరేవ సంప్రతి వయం వృత్తిం సమీహామహే ॥ 3.93 ॥
మహాశయ్యా పృథ్వీ విపులం ఉపధానం భుజలతాం
వితానం చాకాశం వ్యజనం అనుకూలోఽయం అనిలః ।
శరచ్చంద్రో దీపో విరతివనితాసంగముదితః
సుఖీ శాంతః శేతే మునిరతనుభూతిర్నృప ఇవ ॥ 3.94 ॥
భిక్షాసీ జనమధ్యసంగరహితః స్వాయత్తచేష్టః సదా
హానాదానవిరక్తమార్గనిరతః కశ్చిత్తపస్వీ స్థితః ।
రథ్యాకీర్ణవిశీర్ణజీర్ణవసనః సంప్రాప్తకంథాసనో
నిర్మానో నిరహంకృతిః శమసుఖాభోగైకబద్ధస్పృహః ॥ 3.95 ॥
చండాలః కిం అయం ద్విజాతిరథవా శూద్రోఽథ కిం తాపసః
కిం వా తత్త్వవివేకపేశలమతిర్యోగీశ్వరః కోఽపి కిమ్ ।
ఇత్యుత్పన్నవికల్పజల్పముఖరైరాభాష్యమాణా జనైర్
న క్రుద్ధాః పథి నైవ తుష్టమనసో యాంతి స్వయం యోగినః ॥ 3.96 ॥
హింసాశూన్యం అయత్నలభ్యం అశనం ధాత్రా మరుత్కల్పితం
వ్యాలానం పశవస్తృణాంకురభుజస్తుష్టాః స్థలీశాయినః ।
సంసారార్ణవలంఘనక్షమధియాం వృత్తిః కృతా సా నృణాం
తాం అన్వేషయతాం ప్రయాంతి సతతం సర్వం సమాప్తిం గుణాః ॥ 3.97 ॥
గంగాతీరే హిమగిరిశిలాబద్ధపద్మాసనస్య
బ్రహ్మధ్యానాభ్యసనవిధినా యోగనిద్రాం గతస్య ।
కిం తైర్భావ్యం మమ సుదివసైర్యత్ర తే నిర్విశంకాః
కండూయంతే జరఠహరిణాః స్వాంగం అంగే మదీయే ॥ 3.98 ॥
జీర్ణాః కంథా తతః కిం సితం అమలపటం పట్టసూత్రం తతః కిం
ఏకా భార్యా తతః కిం హయకరిసుగణైరావృతో వా తతః కిమ్ ।
భక్తం భుక్తం తతః కిం కదశనం అథవా వాసరాంతే తతః కిం
వ్యక్తజ్యోతిర్న వాంతర్మథితభవభయం వైభవం వా తతః కిమ్ ॥ 3. ॥
పాణిః పాత్రం పవిత్రం భ్రమణపరిగతం భైక్ష్యం అక్షయ్యం అన్నం
విస్తీర్ణం వస్త్రం ఆశాదశకం అచపలం తల్పం అస్వల్పం ఉర్వీమ్ ।
యేషాం నిఃసంగతాంగీకరణపరిణతస్వాంతసంతోషిణస్తే
ధన్యాః సంన్యస్తదైన్యవ్యతికరనికరాః కర్మ నిర్మూలయంతి ॥ 3.99 ॥
త్రైలోక్యాధిపతిత్వం ఏవ విరసం యస్మిన్మహాశాసనే
తల్లబ్ధ్వాసనవస్త్రమానఘటనే భోగే రతిం మా కృథాః ।
భోగః కోఽపి స ఏక ఏవ పరమో నిత్యోదితా జృంభనే
యత్స్వాదాద్విరసా భవంతి విసయాస్త్రైలోక్యరాజ్యాదయః ॥ 3.991 ॥
మాతర్మేదిని తాత మారుతి సఖే తేజః సుబంధో జల
భ్రాతర్వ్యౌంఅ నిబద్ధ ఏష భవతాం అంత్యః ప్రణామాంజలిః ।
యుష్మత్సంగవశోపజాతసుకృతస్ఫారస్ఫురన్నిర్మలజ్ఞానాపాస్త
సమస్తమోహమహిమా లీనే పరబ్రహ్మణి ॥ 3.100 ॥
శయ్యా శైలశిలాగృహం గిరిగుహా వస్త్రం తరుణాం త్వచః
సారంగాః సుహృదో నను క్షితిరుహాం వృత్తిః ఫలైః కౌంఅలైః ।
యేసాం నిర్ఝరం అంబుపానం ఉచితం రత్యై తు విద్యాంగనా
మన్యే తే పరమేశ్వరాః శిరసి యరి బద్ధో న సేవాంజలిః ॥ 3.1001 ॥
ధైర్యం యస్య పితా క్షమా చ జననీ శాంతిశ్చిరం గేహినీ
సత్యం మిత్రం ఇదం దయా చ భగినీ భ్రాతా మనఃసంయమః ।
శయ్యా భూమితలం దిశోఽపి వసనం జ్ఞానామృతం భోజనం
హ్యేతే యస్య కుటుంబినో వద సఖే కస్మాద్భయం యోగినః ॥ 3.1002 ॥
అహో వా హారే వా బలవతి రిపౌ వా సుహృది వా
మణౌ వా లోష్ఠే వా కుసుమశయనే వా దృషది వా ।
తృణే వా స్త్రైణే వా మమ సమదృశో యాంతి దివసాః
క్వచిత్పుణ్యారణ్యే శివ శివ శివేతి ప్రలపతః ॥ 3.1003 ॥