|| శ్రీరామాద్యవతారః ||
నిర్వృత్తే తు క్రతౌ తస్మిన్హయమేధే మహాత్మనః |
ప్రతిగృహ్య సురా భాగాన్ ప్రతిజగ్ముర్యథాగతమ్ || ౧ ||
సమాప్తదీక్షానియమః పత్నీగణసమన్వితః |
ప్రవివేశ పురీం రాజా సభృత్యబలవాహనః || ౨ ||
యథార్హం పూజితాస్తేన రాజ్ఞా వై పృథివీశ్వరాః |
ముదితాః ప్రయయుర్దేశాన్ప్రణమ్య మునిపుంగవమ్ || ౩ ||
శ్రీమతాం గచ్ఛతాం తేషాం స్వపురాణి పురాత్తతః |
బలాని రాజ్ఞాం శుభ్రాణి ప్రహృష్టాని చకాశిరే || ౪ ||
గతేషు పృథివీశేషు రాజా దశరథస్తదా |
ప్రవివేశ పురీం శ్రీమాన్పురస్కృత్య ద్విజోత్తమాన్ || ౫ ||
శాంతయా ప్రయయౌ సార్ధమృశ్యశృంగః సుపూజితః |
అన్వీయమానో రాజ్ఞాఽథ సానుయాత్రేణ ధీమతా || ౬ ||
ఏవం విసృజ్య తాన్సర్వాన్రాజా సంపూర్ణమానసః |
ఉవాస సుఖితస్తత్ర పుత్రోత్పత్తిం విచింతయన్ || ౭ ||
తతో యజ్ఞే సమాప్తే తు ఋతూనాం షట్సమత్యయుః |
తతశ్చ ద్వాదశే మాసే చైత్రే నావమికే తిథౌ || ౮ ||
నక్షత్రేఽదితిదైవత్యే స్వోచ్చసంస్థేషు పంచసు |
గ్రహేషు కర్కటే లగ్నే వాక్పతావిందునా సహ || ౯ ||
ప్రోద్యమానే జగన్నాథం సర్వలోకనమస్కృతమ్ |
కౌసల్యాఽజనయద్రామం దివ్యలక్షణసంయుతమ్ || ౧౦ ||
విష్ణోరర్ధం మహాభాగం పుత్రమైక్ష్వాకువర్ధనమ్ |
[* లోహితాక్షం మహాబాహుం రక్తోష్ఠం దుందుభిస్వనమ్ | *]
కౌసల్యా శుశుభే తేన పుత్రేణామిత తేజసా || ౧౧ ||
యథా వరేణ దేవానామదితిర్వజ్రపాణినా |
భరతో నామ కైకేయ్యాం జజ్ఞే సత్యపరాక్రమః || ౧౨ ||
సాక్షాద్విష్ణోశ్చతుర్థభాగః సర్వైః సముదితో గుణైః |
అథ లక్ష్మణశత్రుఘ్నౌ సుమిత్రాజనయత్సుతౌ || ౧౩ ||
సర్వాస్త్రకుశలౌ వీరౌ విష్ణోరర్ధసమన్వితౌ |
పుష్యే జాతస్తు భరతో మీనలగ్నే ప్రసన్నధీః || ౧౪ ||
సార్పే జాతౌ చ సౌమిత్రీ కులీరేఽభ్యుదితే రవౌ |
రాజ్ఞః పుత్రా మహాత్మానశ్చత్వారో జజ్ఞిరే పృథక్ || ౧౫ ||
గుణవంతోఽనురూపాశ్చ రుచ్యా ప్రోష్ఠపదోపమాః |
జగుః కలం చ గంధర్వా ననృతుశ్చాప్సరోగణాః || ౧౬ ||
దేవదుందుభయో నేదుః పుష్పవృష్టిశ్చ ఖాచ్చ్యుతా |
ఉత్సవశ్చ మహానాసీదయోధ్యాయాం జనాకులః || ౧౭ ||
రథ్యాశ్చ జనసంబాధా నటనర్తకసంకులాః |
గాయనైశ్చ విరావిణ్యో వాదకైశ్చ తథాఽపరైః || ౧౮ ||
[* విరేజుర్విపులాస్తత్ర సర్వ రత్న సమన్వితాః | *]
ప్రదేయాంశ్చ దదౌ రాజా సూతమాగధవందినామ్ |
బ్రాహ్మణేభ్యో దదౌ విత్తం గోధనాని సహస్రశః || ౧౯ ||
అతీత్యైకాదశాహం తు నామకర్మ తథాఽకరోత్ |
జ్యేష్ఠం రామం మహాత్మానం భరతం కైకయీసుతమ్ || ౨౦ ||
సౌమిత్రిం లక్ష్మణమితి శత్రుఘ్నమపరం తథా |
వసిష్ఠః పరమప్రీతో నామాని కృతవాంస్తదా || ౨౧ ||
బ్రాహ్మణాన్భోజయామాస పౌరజానపదానపి |
అదదద్బ్రాహ్మణానాం చ రత్నౌఘమమితం బహు || ౨౨ ||
తేషాం జన్మక్రియాదీని సర్వకర్మాణ్యకారయత్ |
తేషాం కేతురివ జ్యేష్ఠో రామో రతికరః పితుః || ౨౩ ||
బభూవ భూయో భూతానాం స్వయంభూరివ సంమతః |
సర్వే వేదవిదః శూరాః సర్వే లోకహితే రతాః || ౨౪ ||
సర్వే జ్ఞానోపసంపన్నాః సర్వే సముదితా గుణైః |
తేషామపి మహాతేజా రామః సత్యపరాక్రమః || ౨౫ ||
ఇష్టః సర్వస్య లోకస్య శశాంక ఇవ నిర్మలః |
గజస్కంధేఽశ్వపృష్టే చ రథచర్యాసు సంమతః || ౨౬ ||
ధనుర్వేదే చ నిరతః పితృశుశ్రూషణే రతః |
బాల్యాత్ప్రభృతి సుస్నిగ్ధో లక్ష్మణో లక్ష్మివర్ధనః || ౨౭ ||
రామస్య లోకరామస్య భ్రాతుర్జ్యేష్ఠస్య నిత్యశః |
సర్వప్రియకరస్తస్య రామస్యాపి శరీరతః || ౨౮ ||
లక్ష్మణో లక్ష్మిసంపన్నో బహిఃప్రాణ ఇవాపరః |
న చ తేన వినా నిద్రాం లభతే పురుషోత్తమః || ౨౯ ||
మృష్టమన్నముపానీతమశ్నాతి న హి తం వినా |
యదా హి హయమారూఢో మృగయాం యాతి రాఘవః || ౩౦ ||
తదైనం పృష్ఠతోఽభ్యేతి సధనుః పరిపాలయన్ |
భరతస్యాపి శత్రుఘ్నో లక్ష్మణావరజో హి సః || ౩౧ ||
ప్రాణైః ప్రియతరో నిత్యం తస్య చాసీత్తథా ప్రియః |
స చతుర్భిర్మహాభాగైః పుత్రైర్దశరథః ప్రియైః || ౩౨ ||
బభూవ పరమప్రీతో వేదైరివ పితామహః |
తే యదా జ్ఞానసంపన్నాః సర్వే సముదితా గుణైః || ౩౩ ||
హ్రీమంతః కీర్తిమంతశ్చ సర్వజ్ఞా దీర్ఘదర్శినః |
తేషామేవం ప్రభావానాం సర్వేషాం దీప్తతేజసామ్ || ౩౪ ||
పితా దశరథో హృష్టో బ్రహ్మా లోకాధిపో యథా |
తే చాపి మనుజవ్యాఘ్రా వైదికాధ్యయనే రతాః || ౩౫ ||
పితృశుశ్రూషణరతా ధనుర్వేదే చ నిష్ఠితాః |
అథ రాజా దశరథస్తేషాం దారక్రియాం ప్రతి || ౩౬ ||
చింతయామాస ధర్మాత్మా సోపాధ్యాయః సబాంధవః |
తస్య చింతయమానస్య మంత్రిమధ్యే మహాత్మనః || ౩౭ ||
అభ్యాగచ్ఛన్మహాతేజా విశ్వామిత్రో మహామునిః |
స రాజ్ఞో దర్శనాకాంక్షీ ద్వారాధ్యక్షానువాచ హ || ౩౮ ||
శీఘ్రమాఖ్యాత మాం ప్రాప్తం కౌశికం గాధినః సుతమ్ |
తచ్ఛ్రుత్వా వచనం త్రాసాద్రాజ్ఞో వేశ్మ ప్రదుద్రువుః || ౩౯ ||
సంభ్రాంతమనసః సర్వే తేన వాక్యేన చోదితాః |
తే గత్వా రాజభవనం విశ్వామిత్రమృషిం తదా || ౪౦ ||
ప్రాప్తమావేదయామాసుర్నృపాయైక్ష్వాకవే తదా |
తేషాం తద్వచనం శ్రుత్వా సపురోధాః సమాహితః || ౪౧ ||
ప్రత్యుజ్జగామ తం హృష్టో బ్రహ్మాణమివ వాసవః |
తం దృష్ట్వా జ్వలితం దీప్త్యా తాపసం సంశితవ్రతమ్ || ౪౨ ||
ప్రహృష్టవదనో రాజా తతోఽర్ఘ్యం సముపాహరత్ |
స రాజ్ఞః ప్రతిగృహ్యార్ఘ్యం శాస్త్రదృష్టేన కర్మణా || ౪౩ ||
కుశలం చావ్యయం చైవ పర్యపృచ్ఛన్నరాధిపమ్ |
పురే కోశే జనపదే బాంధవేషు సుహృత్సు చ || ౪౪ ||
కుశలం కౌశికో రాజ్ఞః పర్యపృచ్ఛత్సుధార్మికః |
అపి తే సన్నతాః సర్వే సామంతా రిపవో జితాః || ౪౫ ||
దైవం చ మానుషం చాపి కర్మ తే సాధ్వనుష్ఠితమ్ |
వసిష్ఠం చ సమాగమ్య కుశలం మునిపుంగవః || ౪౬ ||
ఋషీంశ్చాన్యాన్యథాన్యాయం మహాభాగానువాచ హ |
తే సర్వే హృష్టమనసస్తస్య రాజ్ఞో నివేశనమ్ || ౪౭ ||
వివిశుః పూజితాస్తత్ర నిషేదుశ్చ యథార్హతః |
అథ హృష్టమనా రాజా విశ్వామిత్రం మహామునిమ్ || ౪౮ ||
ఉవాచ పరమోదారో హృష్టస్తమభిపూజయన్ |
యథాఽమృతస్య సంప్రాప్తిర్యథా వర్షమనూదకే || ౪౯ ||
యథా సదృశదారేషు పుత్రజన్మాప్రజస్య వై |
ప్రనష్టస్య యథా లాభో యథా హర్షో మహోదయే || ౫౦ ||
తథైవాగమనం మన్యే స్వాగతం తే మహామునే |
కం చ తే పరమం కామం కరోమి కిము హర్షితః || ౫౧ ||
పాత్రభూతోఽసి మే బ్రహ్మన్దిష్ట్యా ప్రాప్తోఽసి ధార్మిక |
అద్య మే సఫలం జన్మ జీవితం చ సుజీవితమ్ || ౫౨ ||
[* యస్మాద్విప్రేంద్రమద్రాక్షం సుప్రభాతా నిశా మమ | *]
పూర్వం రాజర్షిశబ్దేన తపసా ద్యోతితప్రభః |
బ్రహ్మర్షిత్వమనుప్రాప్తః పూజ్యోఽసి బహుధా మయా || ౫౩ ||
తదద్భుతమిదం బ్రహ్మన్ పవిత్రం పరమం మమ |
శుభక్షేత్రగతశ్చాహం తవ సందర్శనాత్ప్రభో || ౫౪ ||
బ్రూహి యత్ప్రార్థితం తుభ్యం కార్యమాగమనం ప్రతి |
ఇచ్ఛామ్యనుగృహీతోఽహం త్వదర్థపరివృద్ధయే || ౫౫ ||
కార్యస్య న విమర్శం చ గంతుమర్హసి కౌశిక |
కర్తా చాహమశేషేణ దైవతం హి భవాన్మమ || ౫౬ ||
మమ చాయమనుప్రాప్తో మహానభ్యుదయో ద్విజ |
తవాగమనజః కృత్స్నో ధర్మశ్చానుత్తమో మమ || ౫౭ ||
ఇతి హృదయసుఖం నిశమ్య వాక్యం
శ్రుతిసుఖమాత్మవతా వినీతముక్తమ్ |
ప్రథితగుణయశా గుణైర్విశిష్టః
పరమ ఋషిః పరమం జగామ హర్షమ్ || ౫౮ ||
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే బాలకాండే అష్టాదశః సర్గః || ౧౮ ||