Katopanishad – కఠోపనిషత్

 ఓం సహ నావవతు | సహ నౌ భునక్తు | సహవీర్యం కరవావహై | తేజస్వి నావధీతమస్తు | మా విద్విషావహై |

ఓం శాన్తిః శాన్తిః శాన్తిః ||

|| అథ ప్రథమాధ్యాయే ప్రథమావల్లీ ||

ఓం ఉశన్ హ వై వాజశ్రవసః సర్వవేదసం దదౌ |
తస్య హ నచికేతా నామ పుత్ర ఆస || ౧ ||

తఁ హ కుమారఁ సన్తం దక్షిణాసు నీయమానాసు శ్రద్ధావివేశ సోఽమన్యత || ౨ ||

పీతోదకా జగ్ధతృణా దుగ్ధదోహా నిరిన్ద్రియాః |
అనన్దా నామ తే లోకాస్తాన్ స గచ్ఛతి తా దదత్ || ౩ ||

స హోవాచ పితరం తత కస్మై మాం దాస్యసీతి |
ద్వితీయం తృతీయం తఁ హోవాచ మృత్యవే త్వా దదామీతి || ౪ ||

బహూనామేమి ప్రథమో బహూనామేమి మధ్యమః |
కిఁ స్విద్యమస్య కర్తవ్యం యన్మయాఽద్య కరిష్యతి || ౫ ||

అనుపశ్య యథా పూర్వే ప్రతిపశ్య తథాఽపరే |
సస్యమివ మర్త్యః పచ్యతే సస్యమివాజాయతే పునః || ౬ ||

వైశ్వానరః ప్రవిశత్యతిథిర్బ్రాహ్మణో గృహాన్ |
తస్యైతాఁ శాన్తిం కుర్వన్తి హర వైవస్వతోదకమ్ || ౭ ||

ఆశాప్రతీక్షే సంగతఁ సూనృతాం
చేష్టాపూర్తే పుత్రపశూఁశ్చ సర్వాన్ |
ఏతద్వృఙ్క్తే పురుషస్యాల్పమేధసో
యస్యానశ్నన్వసతి బ్రాహ్మణో గృహే || ౮ ||

తిస్రో రాత్రీర్యదవాత్సీర్గృహే మే-
-ఽనశ్నన్ బ్రహ్మన్నతిథిర్నమస్యః |
నమస్తేఽస్తు బ్రహ్మన్ స్వస్తి మేఽస్తు
తస్మాత్ప్రతి త్రీన్వరాన్వృణీష్వ || ౯ ||

శాన్తసంకల్పః సుమనా యథా స్యా-
-ద్వీతమన్యుర్గౌతమో మాఽభి మృత్యో |
త్వత్ప్రసృష్టం మాఽభివదేత్ప్రతీత
ఏతత్ త్రయాణాం ప్రథమం వరం వృణే || ౧౦ ||

యథా పురస్తాద్భవితా ప్రతీత
ఔద్దాలకిరారుణిర్మత్ప్రసృష్టః |
సుఖఁ రాత్రీః శయితా వీతమన్యు-
-స్త్వాం దదృశివాన్మృత్యుముఖాత్ ప్రముక్తమ్ || ౧౧ ||

స్వర్గే లోకే న భయం కించనాస్తి
న తత్ర త్వం న జరయా బిభేతి |
ఉభే తీర్త్వాఽశనాయాపిపాసే
శోకాతిగో మోదతే స్వర్గలోకే || ౧౨ ||

స త్వమగ్నిఁ స్వర్గ్యమధ్యేషి మృత్యో
ప్రబ్రూహి త్వఁ శ్రద్దధానాయ మహ్యమ్ |
స్వర్గలోకా అమృతత్వం భజన్త
ఏతద్ద్వితీయేన వృణే వరేణ || ౧౩ ||

ప్ర తే బ్రవీమి తదు మే నిబోధ
స్వర్గ్యమగ్నిం నచికేతః ప్రజానన్ |
అనన్తలోకాప్తిమథో ప్రతిష్ఠాం
విద్ధి త్వమేతన్నిహితం గుహాయామ్ || ౧౪ ||

లోకాదిమగ్నిం తమువాచ తస్మై
యా ఇష్టకా యావతీర్వా యథా వా |
స చాపి తత్ప్రత్యవదద్యథోక్త-
-మథాస్య మృత్యుః పునరేవాహ తుష్టః || ౧౫ ||

తమబ్రవీత్ ప్రీయమాణో మహాత్మా
వరం తవేహాద్య దదామి భూయః |
తవైవ నామ్నా భవితాఽయమగ్నిః
సృంకాం చేమామనేకరూపాం గృహాణ || ౧౬ ||

త్రిణాచికేతస్త్రిభిరేత్య సన్ధిం
త్రికర్మకృత్తరతి జన్మమృత్యూ |
బ్రహ్మజజ్ఞం దేవమీడ్యం విదిత్వా
నిచాయ్యేమాఁ శాన్తిమత్యన్తమేతి || ౧౭ ||

త్రిణాచికేతస్త్రయమేతద్విదిత్వా
య ఏవం విద్వాఁశ్చినుతే నాచికేతమ్ |
స మృత్యుపాశాన్ పురతః ప్రణోద్య
శోకాతిగో మోదతే స్వర్గలోకే || ౧౮ ||

ఏష తేఽగ్నిర్నచికేతః స్వర్గ్యో
యమవృణీథా ద్వితీయేన వరేణ |
ఏతమగ్నిం తవైవ ప్రవక్ష్యన్తి జనాస-
-స్తృతీయం వరం నచికేతో వృణీష్వ || ౧౯ ||

యేయం ప్రేతే విచికిత్సా మనుష్యే-
-ఽస్తీత్యేకే నాయమస్తీతి చైకే |
ఏతద్విద్యామనుశిష్టస్త్వయాఽహం
వరాణామేష వరస్తృతీయః || ౨౦ ||

దేవైరత్రాపి విచికిత్సితం పురా
న హి సువిజ్ఞేయమణురేష ధర్మః |
అన్యం వరం నచికేతో వృణీష్వ
మా మోపరోత్సీరతి మా సృజైనమ్ || ౨౧ ||

దేవైరత్రాపి విచికిత్సితం కిల
త్వం చ మృత్యో యన్న సుజ్ఞేయమాత్థ |
వక్తా చాస్య త్వాదృగన్యో న లభ్యో
నాన్యో వరస్తుల్య ఏతస్య కశ్చిత్ || ౨౨ ||

శతాయుషః పుత్రపౌత్రాన్వృణీష్వ
బహూన్పశూన్ హస్తిహిరణ్యమశ్వాన్ |
భూమేర్మహదాయతనం వృణీష్వ
స్వయం చ జీవ శరదో యావదిచ్ఛసి || ౨౩ ||

ఏతత్తుల్యం యది మన్యసే వరం
వృణీష్వ విత్తం చిరజీవికాం చ |
మహాభూమౌ నచికేతస్త్వమేధి
కామానాం త్వా కామభాజం కరోమి || ౨౪ ||

యే యే కామా దుర్లభా మర్త్యలోకే
సర్వాన్ కామాఁశ్ఛన్దతః ప్రార్థయస్వ |
ఇమా రామాః సరథాః సతూర్యా
న హీదృశా లమ్భనీయా మనుష్యైః |
ఆభిర్మత్ప్రత్తాభిః పరిచారయస్వ
నచికేతో మరణం మాఽనుప్రాక్షీః || ౨౫ ||

శ్వోభావా మర్త్యస్య యదన్తకైతత్
సర్వేంద్రియాణాం జరయన్తి తేజః |
అపి సర్వం జీవితమల్పమేవ
తవైవ వాహాస్తవ నృత్యగీతే || ౨౬ ||

న విత్తేన తర్పణీయో మనుష్యో
లప్స్యామహే విత్తమద్రాక్ష్మ చేత్త్వా |
జీవిష్యామో యావదీశిష్యసి త్వం
వరస్తు మే వరణీయః స ఏవ || ౨౭ ||

అజీర్యతామమృతానాముపేత్య
జీర్యన్మర్త్యః క్వధఃస్థః ప్రజానన్ |
అభిధ్యాయన్ వర్ణరతిప్రమోదాన్
అతిదీర్ఘే జీవితే కో రమేత || ౨౮ ||

యస్మిన్నిదం విచికిత్సన్తి మృత్యో
యత్సామ్పరాయే మహతి బ్రూహి నస్తత్ |
యోఽయం వరో గూఢమనుప్రవిష్టో
నాన్యం తస్మాన్నచికేతా వృణీతే || ౨౯ ||

|| అథ ద్వితీయా వల్లీ ||
అన్యచ్ఛ్రేయోఽన్యదుతైవ ప్రేయ-
-స్తే ఉభే నానార్థే పురుషఁ సినీతః |
తయోః శ్రేయ ఆదదానస్య సాధు
భవతి హీయతేఽర్థాద్య ఉ ప్రేయో వృణీతే || ౧ ||

శ్రేయశ్చ ప్రేయశ్చ మనుష్యమేత-
-స్తౌ సమ్పరీత్య వివినక్తి ధీరః |
శ్రేయో హి ధీరోఽభి ప్రేయసో వృణీతే
ప్రేయో మన్దో యోగక్షేమాద్వృణీతే || ౨ ||

స త్వం ప్రియాన్ప్రియరూపాఁశ్చ కామా-
-నభిధ్యాయన్నచికేతోఽత్యస్రాక్షీః |
నైతాం సృఙ్కాం విత్తమయీమవాప్తో
యస్యాం మజ్జన్తి బహవో మనుష్యాః || ౩ ||

దూరమేతే విపరీతే విషూచీ
అవిద్యా యా చ విద్యేతి జ్ఞాతా |
విద్యాభీప్సినం నచికేతసం మన్యే
న త్వా కామా బహవోఽలోలుపన్త || ౪ ||

అవిద్యాయామన్తరే వర్తమానాః
స్వయం ధీరాః పణ్డితం మన్యమానాః |
దన్ద్రమ్యమాణాః పరియన్తి మూఢా
అన్ధేనైవ నీయమానా యథాన్ధాః || ౫ ||

న సామ్పరాయః ప్రతిభాతి బాలం
ప్రమాద్యన్తం విత్తమోహేన మూఢమ్ |
అయం లోకో నాస్తి పర ఇతి మానీ
పునః పునర్వశమాపద్యతే మే || ౬ ||

శ్రవణాయాపి బహుభిర్యో న లభ్యః
శృణ్వన్తోఽపి బహవో యం న విద్యుః |
ఆశ్చర్యో వక్తా కుశలోఽస్య లబ్ధా-
-శ్చర్యో జ్ఞాతా కుశలానుశిష్టః || ౭ ||

న నరేణావరేణ ప్రోక్త ఏష
సువిజ్ఞేయో బహుధా చిన్త్యమానః |
అనన్యప్రోక్తే గతిరత్ర నాస్తి
అణీయాన్ హ్యతర్క్యమణుప్రమాణాత్ || ౮ ||

నైషా తర్కేణ మతిరాపనేయా
ప్రోక్తాన్యేనైవ సుజ్ఞానాయ ప్రేష్ఠ |
యాం త్వమాపః సత్యధృతిర్బతాసి
త్వాదృఙ్నో భూయాన్నచికేతః ప్రష్టా || ౯ ||

జానామ్యహఁ శేవధిరిత్యనిత్యం
న హ్యధ్రువైః ప్రాప్యతే హి ధ్రువం తత్ |
తతో మయా నాచికేతశ్చితోఽగ్ని-
-రనిత్యైర్ద్రవ్యైః ప్రాప్తవానస్మి నిత్యమ్ || ౧౦ ||

కామస్యాప్తిం జగతః ప్రతిష్ఠాం
క్రతోరానన్త్యమభయస్య పారమ్ |
స్తోమమహదురుగాయం ప్రతిష్ఠాం దృష్ట్వా
ధృత్యా ధీరో నచికేతోఽత్యస్రాక్షీః || ౧౧ ||

తం దుర్దర్శం గూఢమనుప్రవిష్టం
గుహాహితం గహ్వరేష్ఠం పురాణమ్ |
అధ్యాత్మయోగాధిగమేన దేవం
మత్వా ధీరో హర్షశోకౌ జహాతి || ౧౨ ||

ఏతచ్ఛ్రుత్వా సమ్పరిగృహ్య మర్త్యః
ప్రవృహ్య ధర్మ్యమణుమేతమాప్య |
స మోదతే మోదనీయఁ హి లబ్ధ్వా
వివృతఁ సద్మ నచికేతసం మన్యే || ౧౩ ||

అన్యత్ర ధర్మాదన్యత్రాధర్మా-
-దన్యత్రాస్మాత్కృతాకృతాత్ |
అన్యత్ర భూతాచ్చ భవ్యాచ్చ
యత్తత్పశ్యసి తద్వద || ౧౪ ||

సర్వే వేదా యత్పదమామనన్తి
తపాగ్ంసి సర్వాణి చ యద్వదన్తి |
యదిచ్ఛన్తో బ్రహ్మచర్యం చరన్తి
తత్తే పదగ్ం సంగ్రహేణ బ్రవీమ్యోమిత్యేతత్ || ౧౫ ||

ఏతద్ధ్యేవాక్షరం బ్రహ్మ ఏతద్ధ్యేవాక్షరం పరమ్ |
ఏతద్ధ్యేవాక్షరం జ్ఞాత్వా యో యదిచ్ఛతి తస్య తత్ || ౧౬ ||

ఏతదాలంబనఁ శ్రేష్ఠమేతదాలంబనం పరమ్ |
ఏతదాలంబనం జ్ఞాత్వా బ్రహ్మలోకే మహీయతే || ౧౭ ||

న జాయతే మ్రియతే వా విపశ్చి-
-న్నాయం కుతశ్చిన్న బభూవ కశ్చిత్ |
అజో నిత్యః శాశ్వతోఽయం పురాణో
న హన్యతే హన్యమానే శరీరే || ౧౮ ||

హన్తా చేన్మన్యతే హన్తుఁ హతశ్చేన్మన్యతే హతమ్ |
ఉభౌ తౌ న విజానీతో నాయఁ హన్తి న హన్యతే || ౧౯ ||

అణోరణీయాన్మహతో మహీయా-
-నాత్మాఽస్య జన్తోర్నిహితో గుహాయామ్ |
తమక్రతుః పశ్యతి వీతశోకో
ధాతుప్రసాదాన్మహిమానమాత్మనః || ౨౦ ||

ఆసీనో దూరం వ్రజతి శయానో యాతి సర్వతః |
కస్తం మదామదం దేవం మదన్యో జ్ఞాతుమర్హతి || ౨౧ ||

అశరీరఁ శరీరేష్వనవస్థేష్వవస్థితమ్ |
మహాన్తం విభుమాత్మానం మత్వా ధీరో న శోచతి || ౨౨ ||

నాయమాత్మా ప్రవచనేన లభ్యో
న మేధయా న బహునా శ్రుతేన |
యమేవైష వృణుతే తేన లభ్య-
-స్తస్యైష ఆత్మా వివృణుతే తనూగ్ం స్వామ్ || ౨౩ ||

నావిరతో దుశ్చరితాన్నాశాన్తో నాసమాహితః |
నాశాన్తమానసో వాఽపి ప్రజ్ఞానేనైనమాప్నుయాత్ || ౨౪ ||

యస్య బ్రహ్మ చ క్షత్రం చోభే భవత ఓదనః |
మృత్యుర్యస్యోపసేచనం క ఇత్థా వేద యత్ర సః || ౨౫ ||

|| అథ తృతీయా వల్లీ ||

ఋతం పిబన్తౌ సుకృతస్య లోకే
గుహాం ప్రవిష్టౌ పరమే పరార్ధే |
ఛాయాతపౌ బ్రహ్మవిదో వదన్తి
పఞ్చాగ్నయో యే చ త్రిణాచికేతాః || ౧ ||

యః సేతురీజానానామక్షరం బ్రహ్మ యత్ పరమ్ |
అభయం తితీర్షతాం పారం నాచికేతఁ శకేమహి || ౨ ||

ఆత్మానఁ రథినం విద్ధి శరీరఁ రథమేవ తు |
బుద్ధిం తు సారథిం విద్ధి మనః ప్రగ్రహమేవ చ || ౩ ||

ఇన్ద్రియాణి హయానాహుర్విషయాఁ స్తేషు గోచరాన్ |
ఆత్మేన్ద్రియమనోయుక్తం భోక్తేత్యాహుర్మనీషిణః || ౪ ||

యస్త్వవిజ్ఞానవాన్భవత్యయుక్తేన మనసా సదా |
తస్యేన్ద్రియాణ్యవశ్యాని దుష్టాశ్వా ఇవ సారథేః || ౫ ||

యస్తు విజ్ఞానవాన్భవతి యుక్తేన మనసా సదా |
తస్యేన్ద్రియాణి వశ్యాని సదశ్వా ఇవ సారథేః || ౬ ||

యస్త్వవిజ్ఞానవాన్భవత్యమనస్కః సదాఽశుచిః |
న స తత్పదమాప్నోతి సంసారం చాధిగచ్ఛతి || ౭ ||

యస్తు విజ్ఞానవాన్భవతి సమనస్కః సదా శుచిః |
స తు తత్పదమాప్నోతి యస్మాద్భూయో న జాయతే || ౮ ||

విజ్ఞానసారథిర్యస్తు మనః ప్రగ్రహవాన్నరః |
సోఽధ్వనః పారమాప్నోతి తద్విష్ణోః పరమం పదమ్ || ౯ ||

ఇన్ద్రియేభ్యః పరా హ్యర్థా అర్థేభ్యశ్చ పరం మనః |
మనసస్తు పరా బుద్ధిర్బుద్ధేరాత్మా మహాన్పరః || ౧౦ ||

మహతః పరమవ్యక్తమవ్యక్తాత్పురుషః పరః |
పురుషాన్న పరం కించిత్సా కాష్ఠా సా పరా గతిః || ౧౧ ||

ఏష సర్వేషు భూతేషు గూఢోత్మా న ప్రకాశతే |
దృశ్యతే త్వగ్ర్యయా బుద్ధ్యా సూక్ష్మయా సూక్ష్మదర్శిభిః || ౧౨ ||

యచ్ఛేద్వాఙ్మనసీ ప్రాజ్ఞస్తద్యచ్ఛేజ్జ్ఞాన ఆత్మని |
జ్ఞానమాత్మని మహతి నియచ్ఛేత్తద్యచ్ఛేచ్ఛాన్త ఆత్మని || ౧౩ ||

ఉత్తిష్ఠత జాగ్రత ప్రాప్య వరాన్నిబోధత |
క్షురస్య ధారా నిశితా దురత్యయా
దుర్గం పథస్తత్కవయో వదన్తి || ౧౪ ||

అశబ్దమస్పర్శమరూపమవ్యయం
తథాఽరసం నిత్యమగన్ధవచ్చ యత్ |
అనాద్యనన్తం మహతః పరం ధ్రువం
నిచాయ్య తన్మృత్యుముఖాత్ ప్రముచ్యతే || ౧౫ ||

నాచికేతముపాఖ్యానం మృత్యుప్రోక్తఁ సనాతనమ్ |
ఉక్త్వా శ్రుత్వా చ మేధావీ బ్రహ్మలోకే మహీయతే || ౧౬ ||

య ఇమం పరమం గుహ్యం శ్రావయేద్బ్రహ్మసంసది |
ప్రయతః శ్రాద్ధకాలే వా తదానన్త్యాయ కల్పతే |
తదానన్త్యాయ కల్పత ఇతి || ౧౭ ||

|| అథ ద్వితీయోఽధ్యాయః ||

-|| ప్రథమా వల్లీ ||-

పరాఞ్చి ఖాని వ్యతృణత్స్వయంభూ-
-స్తస్మాత్పరాఙ్పశ్యతి నాన్తరాత్మన్ |
కశ్చిద్ధీరః ప్రత్యగాత్మానమైక్ష-
-దావృత్తచక్షురమృతత్వమిచ్ఛన్ || ౧ ||

పరాచః కామాననుయన్తి బాలా-
-స్తే మృత్యోర్యన్తి వితతస్య పాశమ్ |
అథ ధీరా అమృతత్వం విదిత్వా
ధ్రువమధ్రువేష్విహ న ప్రార్థయన్తే || ౨ ||

యేన రూపం రసం గన్ధం శబ్దాన్ స్పర్శాగ్ంశ్చ మైథునాన్ |
ఏతేనైవ విజానాతి కిమత్ర పరిశిష్యతే | ఏతద్వై తత్ || ౩ ||

స్వప్నాన్తం జాగరితాన్తం చోభౌ యేనానుపశ్యతి |
మహాన్తం విభుమాత్మానం మత్వా ధీరో న శోచతి || ౪ ||

య ఇమం మధ్వదం వేద ఆత్మానం జీవమన్తికాత్ |
ఈశానం భూతభవ్యస్య న తతో విజుగుప్సతే | ఏతద్వై తత్ || ౫ ||

యః పూర్వం తపసో జాతమద్భ్యః పూర్వమజాయత |
గుహాం ప్రవిశ్య తిష్ఠన్తం యో భూతేభిర్వ్యపశ్యతే | ఏతద్వై తత్ || ౬ ||

యా ప్రాణేన సంభవత్యదితిర్దేవతామయీ |
గుహాం ప్రవిశ్య తిష్ఠన్తీం యా భూతేభిర్వ్యజాయత | ఏతద్వై తత్ || ౭ ||

అరణ్యోర్నిహితో జాతవేదా గర్భ ఇవ సుభృతో గర్భిణీభిః |
దివే దివే ఈడ్యో జాగృవద్భిర్హవిష్మద్భిర్మనుష్యేభిరగ్నిః | ఏతద్వై తత్ || ౮ ||

యతశ్చోదేతి సూర్యోఽస్తం యత్ర చ గచ్ఛతి |
తం దేవాః సర్వేఽర్పితాస్తదు నాత్యేతి కశ్చన | ఏతద్వై తత్ || ౯ ||

యదేవేహ తదముత్ర యదముత్ర తదన్విహ |
మృత్యోః స మృత్యుమాప్నోతి య ఇహ నానేవ పశ్యతి || ౧౦ ||

మనసైవేదమాప్తవ్యం నేహ నానాఽస్తి కించన |
మృత్యోః స మృత్యుం గచ్ఛతి య ఇహ నానేవ పశ్యతి || ౧౧ ||

అఙ్గుష్ఠమాత్రః పురుషో మధ్య ఆత్మని తిష్ఠతి |
ఈశానో భూతభవ్యస్య న తతో విజుగుప్సతే | ఏతద్వై తత్ || ౧౨ ||

అఙ్గుష్ఠమాత్రః పురుషో జ్యోతిరివాధూమకః |
ఈశానో భూతభవ్యస్య స ఏవాద్య స ఉ శ్వః | ఏతద్వై తత్ || ౧౩ ||

యథోదకం దుర్గే వృష్టం పర్వతేషు విధావతి |
ఏవం ధర్మాన్ పృథక్ పశ్యంస్తానేవానువిధావతి || ౧౪ ||

యథోదకం శుద్ధే శుద్ధమాసిక్తం తాదృగేవ భవతి |
ఏవం మునేర్విజానత ఆత్మా భవతి గౌతమ || ౧౫ ||

|| అథ ద్వితీయా వల్లీ ||

పురమేకాదశద్వారమజస్యావక్రచేతసః |
అనుష్ఠాయ న శోచతి విముక్తశ్చ విముచ్యతే | ఏతద్వై తత్ || ౧ ||

హఁసః శుచిషద్వసురన్తరిక్షస-
-ద్ధోతా వేదిషదతిథిర్దురోణసత్ |
నృషద్వరసదృతసద్వ్యోమస-
-దబ్జా గోజా ఋతజా అద్రిజా ఋతం బృహత్ || ౨ ||

ఊర్ధ్వం ప్రాణమున్నయత్యపానం ప్రత్యగస్యతి |
మధ్యే వామనమాసీనం విశ్వే దేవా ఉపాసతే || ౩ ||

అస్య విస్రంసమానస్య శరీరస్థస్య దేహినః |
దేహాద్విముచ్యమానస్య కిమత్ర పరిశిష్యతే | ఏతద్వై తత్ || ౪ ||

న ప్రాణేన నాపానేన మర్త్యో జీవతి కశ్చన |
ఇతరేణ తు జీవన్తి యస్మిన్నేతావుపాశ్రితౌ || ౫ ||

హన్త త ఇదం ప్రవక్ష్యామి గుహ్యం బ్రహ్మ సనాతనమ్ |
యథా చ మరణం ప్రాప్య ఆత్మా భవతి గౌతమ || ౬ ||

యోనిమన్యే ప్రపద్యన్తే శరీరత్వాయ దేహినః |
స్థాణుమన్యేఽనుసంయన్తి యథాకర్మ యథాశ్రుతమ్ || ౭ ||

య ఏష సుప్తేషు జాగర్తి కామం కామం పురుషో నిర్మిమాణః |
తదేవ శుక్రం తద్బ్రహ్మ తదేవామృతముచ్యతే |
తస్మిఁల్లోకాః శ్రితాః సర్వే తదు నాత్యేతి కశ్చన | ఏతద్వై తత్ || ౮ ||

అగ్నిర్యథైకో భువనం ప్రవిష్టో
రూపం రూపం ప్రతిరూపో బభూవ |
ఏకస్తథా సర్వభూతాన్తరాత్మా
రూపం రూపం ప్రతిరూపో బహిశ్చ || ౯ ||

వాయుర్యథైకో భువనం ప్రవిష్టో
రూపం రూపం ప్రతిరూపో బభూవ |
ఏకస్తథా సర్వభూతాన్తరాత్మా
రూపం రూపం ప్రతిరూపో బహిశ్చ || ౧౦ ||

సూర్యో యథా సర్వలోకస్య చక్షు-
-ర్న లిప్యతే చాక్షుషైర్బాహ్యదోషైః |
ఏకస్తథా సర్వభూతాన్తరాత్మా
న లిప్యతే లోకదుఃఖేన బాహ్యః || ౧౧ ||

ఏకో వశీ సర్వభూతాన్తరాత్మా
ఏకం రూపం బహుధా యః కరోతి |
తమాత్మస్థం యేఽనుపశ్యన్తి ధీరా-
-స్తేషాం సుఖం శాశ్వతం నేతరేషామ్ || ౧౨ ||

నిత్యోఽనిత్యానాం చేతనశ్చేతనానా-
-మేకో బహూనాం యో విదధాతి కామాన్ |
తమాత్మస్థం యేఽనుపశ్యన్తి ధీరా-
-స్తేషాం శాన్తిః శాశ్వతీ నేతరేషామ్ || ౧౩ ||

తదేతదితి మన్యన్తేఽనిర్దేశ్యం పరమం సుఖమ్ |
కథం ను తద్విజానీయాం కిము భాతి విభాతి వా || ౧౪ ||

న తత్ర సూర్యో భాతి న చన్ద్రతారకం
నేమా విద్యుతో భాన్తి కుతోఽయమగ్నిః |
తమేవ భాన్తమనుభాతి సర్వం
తస్య భాసా సర్వమిదం విభాతి || ౧౫ ||

|| అథ తృతీయా వల్లీ ||

ఊర్ధ్వమూలోఽవాక్శాఖ ఏషోఽశ్వత్థః సనాతనః |
తదేవ శుక్రం తద్బ్రహ్మ తదేవామృతముచ్యతే |
తస్మిఁల్లోకాః శ్రితాః సర్వే తదు నాత్యేతి కశ్చన | ఏతద్వై తత్ || ౧ ||

యదిదం కిం చ జగత్సర్వం ప్రాణ ఏజతి నిఃసృతమ్ |
మహద్భయం వజ్రముద్యతం య ఏతద్విదురమృతాస్తే భవన్తి || ౨ ||

భయాదస్యాగ్నిస్తపతి భయాత్తపతి సూర్యః |
భయాదిన్ద్రశ్చ వాయుశ్చ మృత్యుర్ధావతి పఞ్చమః || ౩ ||

ఇహ చేదశకద్బోద్ధుం ప్రాక్శరీరస్య విస్రసః |
తతః సర్గేషు లోకేషు శరీరత్వాయ కల్పతే || ౪ ||

యథాదర్శే తథాత్మని యథా స్వప్నే తథా పితృలోకే |
యథాఽప్సు పరీవ దదృశే తథా గన్ధర్వలోకే
ఛాయాతపయోరివ బ్రహ్మలోకే || ౫ ||

ఇన్ద్రియాణాం పృథగ్భావముదయాస్తమయౌ చ యత్ |
పృథగుత్పద్యమానానాం మత్వా ధీరో న శోచతి || ౬ ||

ఇన్ద్రియేభ్యః పరం మనో మనసః సత్త్వముత్తమమ్ |
సత్త్వాదధి మహానాత్మా మహతోఽవ్యక్తముత్తమమ్ || ౭ ||

అవ్యక్తాత్తు పరః పురుషో వ్యాపకోఽలిఙ్గ ఏవ చ |
యం జ్ఞాత్వా ముచ్యతే జన్తురమృతత్వం చ గచ్ఛతి || ౮ ||

న సందృశే తిష్ఠతి రూపమస్య
న చక్షుషా పశ్యతి కశ్చనైనమ్ |
హృదా మనీషీ మనసాఽభిక్లుప్తో
య ఏతద్విదురమృతాస్తే భవన్తి || ౯ ||

యదా పఞ్చావతిష్ఠన్తే జ్ఞానాని మనసా సహ |
బుద్ధిశ్చ న విచేష్టతి తామాహుః పరమాం గతిమ్ || ౧౦ ||

తాం యోగమితి మన్యన్తే స్థిరామిన్ద్రియధారణామ్ |
అప్రమత్తస్తదా భవతి యోగో హి ప్రభవాప్యయౌ || ౧౧ ||

నైవ వాచా న మనసా ప్రాప్తుం శక్యో న చక్షుషా |
అస్తీతి బ్రువతోఽన్యత్ర కథం తదుపలభ్యతే || ౧౨ ||

అస్తీత్యేవోపలబ్ధవ్యస్తత్త్వభావేన చోభయోః |
అస్తీత్యేవోపలబ్ధస్య తత్త్వభావః ప్రసీదతి || ౧౩ ||

యదా సర్వే ప్రముచ్యన్తే కామా యేఽస్య హృది శ్రితాః |
అథ మర్త్యోఽమృతో భవత్యత్ర బ్రహ్మ సమశ్నుతే || ౧౪ ||

యదా సర్వే ప్రభిద్యన్తే హృదయస్యేహ గ్రన్థయః |
అథ మర్త్యోఽమృతో భవత్యేతావద్ధ్యనుశాసనమ్ || ౧౫ ||

శతం చైకా చ హృదయస్య నాడ్య-
-స్తాసాం మూర్ధానమభినిఃసృతైకా |
తయోర్ధ్వమాయన్నమృతత్వమేతి
విష్వఙ్‍ఙన్యా ఉత్క్రమణే భవన్తి || ౧౬ ||

అఙ్గుష్ఠమాత్రః పురుషోఽన్తరాత్మా
సదా జనానాం హృదయే సంనివిష్టః |
తం స్వాచ్ఛరీరాత్ప్రవృహేన్ముఞ్జాదివేషీకాం ధైర్యేణ |
తం విద్యాచ్ఛుక్రమమృతం తం విద్యాచ్ఛుక్రమమృతమితి || ౧౭ ||

మృత్యుప్రోక్తాం నచికేతోఽథ లబ్ధ్వా
విద్యామేతాం యోగవిధిం చ కృత్స్నమ్ |
బ్రహ్మప్రాప్తో విరజోఽభూద్విమృత్యు-
-రన్యోఽప్యేవం యో విదధ్యాత్మమేవ || ౧౮ ||

|| శాన్తిపాఠః ||
ఓం సహ నావవతు | సహ నౌ భునక్తు | సహవీర్యం కరవావహై | తేజస్వి నావధీతమస్తు | మా విద్విషావహై |
ఓం శాన్తిః శాన్తిః శాన్తిః ||